Bịt lỗ hổng ngân hàng

Kết thúc phiên tòa xét xử ông Nguyễn Đức Kiên (bầu Kiên) và đồng phạm, TAND TP Hà Nội kiến nghị Ngân hàng (NH) Nhà nước rà soát các văn bản pháp luật, văn bản về nghiệp vụ, đồng thời có hướng dẫn, tháo gỡ vướng mắc, tạo cơ chế quản lý thống nhất trong hoạt động NH. Điều này cho thấy việc quản lý hoạt động NH còn nhiều vấn đề chưa ổn.

Kẽ hở trái phiếu doanh nghiệp

Nhìn lại giai đoạn 2007-2010, nhiều người còn giật mình bởi thị trường có hàng loạt NH được cấp phép thành lập, tăng số lượng NH thương mại cổ phần lên tới 37 đơn vị. Để tồn tại, các NH này buộc phải tăng thêm vốn điều lệ, môi trường cạnh tranh mới, ồ ạt cho vay để sớm chiếm lĩnh thị phần khiến tín dụng tăng trưởng nóng.

Bình quân mỗi năm, dư nợ cho vay toàn hệ thống NH tăng khoảng 30%. Lý giải điều này, các chuyên gia kinh tế cho rằng không ít vốn của NH rơi vào tay một số doanh nghiệp (DN) có liên quan đến ông chủ NH.

Do quy định đầu tư vào trái phiếu của DN bị bỏ ngỏ trong nhiều năm trước nên đã xảy ra tình trạng phổ biến là NH mua trái phiếu DN để né các điều kiện và giới hạn cho vay. Trong khi việc cấp tín dụng có nhiều quy định ngặt nghèo thì việc NH mua trái phiếu DN không có những ràng buộc đó, dư nợ từ đầu tư trái phiếu cũng không được tính vào tổng dư nợ cho vay.

Ngân hàng Nhà nước quy định ngân hàng thương mại giải ngân cho vay trên 100 triệu đồng phải qua chuyển khoản

Tranh thủ kẽ hở này, một số cá nhân, tổ chức thành lập DN mới rồi phát hành hàng ngàn tỉ đồng trái phiếu bán cho NH một cách dễ dàng. NH cũng bỏ qua quy trình thẩm tra, đánh giá tình hình hoạt động và khả năng tất toán trái phiếu DN. Đây là yếu tố mà không ít chủ DN đã một thời dùng số tiền từ việc bán trái phiếu để góp vốn vào nhiều NH làm rối rắm sở hữu cổ phần NH.

Hiện tượng này thường được mô tả: chủ DN bán trái phiếu cho NH A; rồi lấy tiền mua cổ phiếu NH như B, C, D để tăng vốn điều lệ lên 3.000 tỉ đồng bởi theo quy định, hạn chót của việc tăng vốn là ngày 31-12-2010. Sau đó, chủ DN lại thế chấp số cổ phiếu mới mua cho NH A để bảo đảm trả nợ.

Để hạn chế hoạt động đầu tư trái phiếu, tháng 9-2011, NH Nhà nước ban hành Thông tư 28/2011/TT-NHNN quy định tổng mức đầu tư vào trái phiếu DN phải được tính vào mức dư nợ cấp tín dụng của NH. Năm 2012, NH Nhà nước ban hành Thông tư 04/2012/TT-NHNN quy định NH thương mại chỉ được thực hiện ủy thác đầu tư khi NH Nhà nước chấp thuận bằng văn bản.

Thế nhưng, giữa năm 2013 vẫn có NH ủy thác đầu tư cho một công ty quản lý quỹ (bên nhận ủy thác) để công ty này mua gần 1.000 tỉ đồng trái phiếu của 3 DN. Sau 2 năm, nếu bên nhận ủy thác không tất toán được thì NH này sẽ nhận lại tài sản là 900 tỉ đồng trái phiếu của một DN bất động sản mà bên nhận ủy thác đang nắm giữ.

Cho vay khách hàng “ruột”

Theo số liệu của NH Nhà nước, tỉ lệ nợ xấu của toàn hệ thống tại thời điểm tháng 2-2014 là 3,86% trên tổng dư nợ hơn 3,43 triệu tỉ đồng. Như vậy, đây là tháng thứ hai liên tiếp tỉ lệ nợ xấu tăng. Báo cáo tài chính quý I/2014 của các NH cho thấy nợ xấu tăng và tăng mạnh nhất ở nhóm nợ có khả năng mất vốn, thậm chí có 5.000 tỉ đồng dư nợ cho vay tại một chi nhánh của NH lớn ở TP HCM có đến 2.800 tỉ đồng nợ xấu.

Nguyên nhân chính là nhiều năm trước, NH mạnh tay cho vay khách hàng ruột hoặc DN có mối quan hệ thân thiết và thường bỏ qua khâu đánh giá năng lực tài chính của bên vay. Đơn cử, 2 công ty bất động sản có tên tuổi ở TP HCM kinh doanh không hiệu quả trong 3 năm liền, chủ yếu thua lỗ…; thế nhưng, tháng 6-2013 vẫn có một NH đồng ý cho 2 công ty này vay đến 900 tỉ đồng và đã giải ngân 600 tỉ đồng.

Tuy Luật Các tổ chức tín dụng không cho phép NH thương mại cho nhóm DN có liên quan đến thành viên HĐQT vay quá 25% vốn điều lệ của NH đó nhưng thực tế cho thấy việc xác định thế nào là nhóm công ty có liên quan các ông chủ NH là rất trừu tượng.

Do đó, thị trường đã từng ghi nhận hàng loạt DN có quan hệ thân thiết với một ông chủ NH đã thế chấp cổ phiếu, bất động sản, hàng hóa, nhà xưởng… để vay hàng ngàn tỉ đồng, tương đương 51% vốn điều lệ của NH này.

Tăng cường thanh tra, giám sát

Để bịt các lỗ hổng trong quản lý, NH Nhà nước đã quy định NH thương mại giải ngân cho vay trên 100 triệu đồng phải qua chuyển khoản để xác định nguồn gốc dòng tiền, ngăn chặn tình trạng biến tướng vốn vay NH thành tiền mua cổ phần NH.

Mới đây, Chính phủ cũng tăng cường thêm cho khâu quản lý NH qua việc ban hành Nghị định 26/2014/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của thanh tra, giám sát ngành NH có hiệu lực từ ngày 1-6. Theo đó, việc giám sát NH thương mại sẽ được tiến hành thường xuyên, liên tục.

Thanh tra NH Nhà nước có quyền yêu cầu đối tượng bị thanh tra, giám sát phải thuê công ty kiểm toán độc lập kiểm toán tất cả nội dung về tổ chức hoạt động, tài chính… Đồng thời, thanh tra, giám sát NH Nhà nước sẽ thanh tra, giám sát việc chấp hành chính sách, pháp luật kể cả các rủi ro trong hoạt động của NH thương mại.