Giao quyền định giá cho nông dân

Văn bản Vinafood 2 đăng trên Báo NLĐ ngày 10-3 (tựa đề “Vinafood 2 khai thông thị trường lúa gạo”) có nội dung phản ứng bài viết “Bao giờ mới giàu?” của GS-TS Võ Tòng Xuân (đăng Báo NLĐ ngày 25-2). Vinafood 2 cho rằng bài viết không chính xác và đã chỉ trích quá mức cần thiết, phiến diện, không công bằng khi nhìn nhận, đánh giá sự việc.

Là một nông dân ĐBSCL gần cả đời sống chung với nghề trồng lúa và theo dõi khá tường tận hoạt động xuất khẩu gạo của nước ta, tôi xin trao đổi với Vinafood 2 rằng nội dung và cách thể hiện một vấn đề phụ thuộc vào sự thật mà nó chuyển tải, phụ thuộc vào mong muốn, hiệu quả mà người viết hướng tới, chứ không hề phụ thuộc vào vị thế của đối tượng bị phê phán.

Nếu sự bất công trong hoạt động xuất khẩu gạo và thu mua lúa giữa nông dân và doanh nghiệp thật sự lớn thì cần phải chỉ trích đủ “đô” mới hy vọng thay đổi được tình hình. Từ thực tế cực khổ của người trồng lúa, xin thưa rằng bài “Bao giờ mới giàu?” không hề “thiếu khách quan” hay “thiếu cơ sở khoa học” như Vinafood 2 nêu.

Nhiệm vụ chính yếu của Hiệp hội Lương thực VN (VFA), Vinafood 2 là bán gạo bằng cách ký hợp đồng xuất khẩu gạo với khách hàng nước ngoài và từ giá gạo của những hợp đồng đó quy ra giá thu mua lúa cho nông dân, tiến hành mua lúa của nông dân xay thành gạo để xuất khẩu theo hợp đồng.

Thế nhưng, từ năm 2001 đến nay (ngoại trừ năm 2007), VFA và Vinafood 2 luôn bán gạo của nông dân với giá rẻ nhất thế giới, hầu như năm nào cũng không tìm đủ khách hàng để ký đủ hợp đồng bán hết lúa nên nông dân buộc phải bán lúa theo giá mua dự trữ với giá thấp (số liệu này tôi đã nêu trong bài “Vì sao gạo VN rẻ nhất thế giới?” đăng trên Báo NLĐ ngày 29-8-2009).

Còn việc thu mua lúa của nông dân thì sao? Mua lúa từ nông dân rồi chở về nhà máy xay, xay bóc vỏ thành gạo thô, có thương lái lúa. Chà bóng gạo thô thành gạo xuất khẩu rồi đóng bao, có thương lái gạo. Doanh nghiệp đảm nhận công đoạn cuối cùng là chở gạo ra cảng và xuất đi! VFA và Vinafood 2 cách nông dân đến hai tầng thương lái như vậy thì bảo là gần nông dân, giúp nông dân cái nỗi gì?

Nông dân chỉ được hưởng khoảng 13% từ lợi nhuận do xuất khẩu gạo mang lại.
Trong ảnh: Bốc xếp gạo tại Cai Lậy - Tiền Giang. Ảnh: T.Vũ

Có lẽ vì lợi nhuận là chênh lệch đầu tấn nên chẳng thấy VFA và Vinafood 2 đầu tư nâng cao giá trị hạt gạo xuất khẩu: Không đầu tư kho chứa lúa, không đầu tư nhà máy xay lúa, không tạo thương hiệu cho hạt gạo VN. Không có đủ kho nên không điều tiết được quá trình xuất khẩu gạo, phải xuất khẩu theo kiểu sang tay nên dễ bị khách hàng ép giá. Không có nhà máy xay lúa hiện đại nên chất lượng gạo xuất khẩu thấp, không có thương hiệu nên bán gạo cùng loại rẻ hơn nước khác...

Nông dân chúng tôi cực khổ làm ra lúa gạo, là chủ nhân của lúa gạo nhưng không có một chút tiếng nói nào trong việc ấn định giá lúa gạo. VFA là một tổ chức nghề nghiệp, chỉ “ăn theo” lúa gạo mà lại toàn quyền ấn định giá bán gạo xuất khẩu và giá thu mua lúa cho nông dân. Có phải vì thế mà VFA được quyền muốn cho nông dân lời bao nhiêu trên một ký lúa thì cho?

Những năm gần đây, các tổng công ty lương thực đều lãi đậm, đến hàng ngàn tỉ đồng. Trong khi đó, như GS-TS Bùi Chí Bửu, Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp miền Nam, nêu trong bài “Tôi mãi mắc nợ nông dân!” đăng trên Thời báo Kinh tế Sài Gòn ngày 9-2-2010: “Hiện trong chuỗi giá trị lợi nhuận thu được từ hạt gạo, người nông dân chỉ hưởng được 13%. Tỉ lệ này quá nhỏ so với công sức một nắng hai sương mà họ bỏ ra. Hơn 87% lợi nhuận trong chuỗi giá trị của hạt gạo là qua các tầng lớp trung gian”.

Vậy, điều trước hết nông dân cần là được trả đủ, trả đúng thù lao so với công sức họ đã bỏ ra; trước hết, hãy giao lại cho họ quyền định giá lúa.