"Lãng tử" NGUYỄN TIẾN THANH

Anh vừa hoàn thành bản thảo cuốn sách mới nhất "Những câu thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết"

.Phóng viên: Cuối cùng thì "Những câu thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết" sẽ sớm ra mắt độc giả. Không biết có phải là mâu thuẫn, khi ngày càng ít người hào hứng với thơ thì anh lại dành nhiều thời gian, khi chính anh vô cùng bận, để hoàn thiện 9 chương 163 khúc của tiểu luận này?

- Nhà thơ NGUYỄN TIẾN THANH: Không, không mâu thuẫn đâu. Có chăng, chỉ là một kiểu nghịch lý đẹp - như việc vẫn có người trồng hoa bên cạnh nhà máy lọc dầu. Nói cách khác, đó là một dạng tồn tại ngược chiều và tôi chọn ở lại trong dòng chảy đang cạn. Chúng ta đang sống trong một thời đại mà thơ bị xem như một "đơn vị văn hóa không còn khả năng sinh lợi".

Tôi không viết "Những câu thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết" để chứng minh thơ vẫn còn giá trị. Khi ngày càng ít người còn hứng thú với thơ thì lại càng cần có ai đó lặng lẽ ngồi viết. Không phải vì tin rằng thơ sẽ "quay lại mạnh mẽ" hay "hồi sinh thị phần", mà vì với tôi, thơ không bao giờ là chuyện đông hay vắng.

Tôi không viết 9 chương 163 khúc đó để chứng minh điều gì. "Những câu thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết" là một cách tôi nói lời cảm ơn với cái im lặng đã cho mình sống sót. Là một thứ nhật ký không gửi. Là cách tôi chứng thực mình từng sống, từng run rẩy, từng có một đoạn đời không thể số hóa. Chừng nào tôi còn cần thơ để tiếp tục trải nghiệm những dư vị cảm nhận được từ đời sống, tôi sẽ còn viết.

.Nguyễn Tiến Thanh nổi tiếng trong giới văn chương với hình ảnh một thi sĩ hào hoa đậm chất lãng tử, nhưng thi sĩ sau đó đã ẩn mình. Điều gì đã thôi thúc anh trở lại với thơ sau thời gian dài tập trung vào công việc quản lý báo chí, xuất bản?

- Thật ra, tôi chưa từng "rời khỏi thơ" - chỉ là thơ rút vào hậu trường, còn tôi thì mải bận… làm việc, họp hành, ký nháy văn bản. Trong gần 20 năm, tôi không còn viết thơ. Nhưng thơ không rời tôi. Nó nằm trong giọng nói, trong cách tôi biên tập một bài báo, trong cách tôi chọn một nhan đề, hay chỉ là cách tôi im lặng giữa một cuộc họp.

Thơ, với tôi, không phải là nơi để đến, mà là nơi chờ - dù mình không quay lại. Thật lòng mà nói, tôi không trở lại với thơ một cách chủ động, mà là… bị thơ phục kích trong thời điểm yếu lòng nhất: mùa giãn cách. Thời điểm ấy, mọi thứ ngoài kia đều dừng lại: cuộc họp chuyển sang online, deadline thì delay, lịch trình thì xóa trắng. Lần đầu tiên sau nhiều năm, tôi có một khoảng trắng thật sự trong đời sống.

Ban đầu, tôi nghĩ mình sẽ tranh thủ đọc sách, nấu ăn, thiền định… như người ta hay khuyên. Nhưng không. Tôi bắt đầu… dọn tủ. Và tôi tìm thấy một tờ giấy nháp có chép một câu thơ mình từng viết hồi chưa biết cách dùng Excel.

Cũng trong lúc đó, tôi nhận được tin nhắn Messenger của một người không quen từ bên kia bán cầu, tận Canada, gửi tôi một bài thơ cũ và hỏi rằng: "Xin lỗi, cho tôi hỏi bác có phải là tác giả bài thơ này không". Tôi ngạc nhiên, vào đường link mà người bạn Facebook ấy gửi thì thấy một đoạn status kể về những ký ức thời sinh viên. Đọc "tút"này, tôi khá choáng váng vì không nghĩ hình ảnh cậu sinh viên khoa văn "lởm khởm" làm thơ, tóc dài đi guốc mộc lại được lưu giữ trong ký ức bạn bè một cách "phi hiện thực" như vậy.

Thế là tôi cầm lại bút - không phải để "trở lại với thơ" một cách long trọng, mà vì nếu không viết lại, tôi sợ mình sẽ biến thành một người đàn ông chỉ còn biết viết email theo mẫu và cảm xúc theo phím tắt.

.Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều từng ví thơ anh như "hương trầm". Anh có nghĩ rằng vai trò quản lý báo chí, và hiện nay là Chủ tịch HĐTV, Tổng Giám đốc Nhà Xuất bản Giáo Dục, với những áp lực và trách nhiệm, đã góp phần làm đậm thêm chất "trầm" trong thơ mình?

- Tôi không dám tự ví mình là hương trầm. Nhưng nếu thơ tôi có gì đó "trầm" - như anh Nguyễn Quang Thiều nói - thì có lẽ là vì tôi cũng đã đi qua đủ nhiều những khu rừng của công việc, của áp lực, của những chữ nghĩa không còn hương. Tôi từng sống giữa một rừng văn bản mà mỗi chữ là một con số, mỗi câu là một yêu cầu và mỗi đoạn văn là một cuộc thương lượng deadline.

Và giữa khu rừng đó, tôi lặng lẽ viết thơ như người… gieo hạt lùi vào trong. Không nảy mầm ngay. Nhưng đợi. Có khi thơ nằm trong tôi cả năm không ai đọc, nhưng nó vẫn âm thầm biến gỗ thường thành lõi trầm.

.Tò mò một chút, một người lãng tử sống chung với một nhà báo kỳ cựu mà nhiều người gọi là "vua báo thị trường" trong anh có phải là điều mâu thuẫn?

- À, câu hỏi hay đấy. Và nhìn qua thì đúng là mâu thuẫn. Tôi mà "lãng tử"? Cũng đúng - ít nhất là trong lòng vài người… không làm việc với tôi sau 18 giờ. Còn "vua báo thị trường"? Xin đính chính - tôi chỉ là người viết báo nghiêm túc. Nhưng hai ông đó không đá nhau. Thậm chí còn… hỗ trợ nhau nữa. Ông "báo thị trường" giúp tôi tỉnh táo, biết deadline, biết độc giả không rảnh để đọc những câu thơ dài 3 trang chưa xuống hàng. Còn ông "lãng tử làm thơ" thì cứu tôi khỏi việc trở thành một cái máy biết viết nhưng không còn biết cảm.

Người làm báo trong tôi dạy tôi cách nói ít mà trúng. Còn người làm thơ dạy tôi… giữ lại phần chưa kịp nói - để mai còn sống.

.Với vai trò Trưởng Ban Truyền thông của Hội Nhà văn Việt Nam, anh từng nói muốn khôi phục lại không khí thơ ca ngày xưa. Bao giờ cho đến ngày xưa có khó lắm không, và cần bắt đầu từ đâu, thưa anh?

- Thật ra, nếu hỏi có khó không thì tôi xin trả lời ngay: Khó ngang với việc tổ chức đêm thơ trong khi mọi người đang bận chạy KPI và gỡ đơn hàng trên sàn thương mại điện tử.

Nhưng mà có làm được không? Tôi tin là có. Với vai trò hội viên, Trưởng Ban truyền thông của Hội Nhà văn Việt Nam, tôi không mơ biến thơ thành "hiện tượng mạng". Tôi chỉ muốn giúp thơ tìm lại đường về với những người từng lặng lẽ yêu nó nhưng quên mất đường quay lại.

.Cuộc đời, ngẫm lại, anh có nghĩ là đều được số phận sắp đặt không? Mọi điều trong cuộc sống của ta đều do những cơ duyên tạo thành?

- Vâng. Nhưng số phận có vẻ không giỏi lên kế hoạch và cơ duyên thì rất thích đến trễ.

Có những điều trong đời tôi xảy ra theo kiểu: Tôi chuẩn bị rất kỹ một kế hoạch - rồi nó trượt khỏi đường ray như thể… đời đang dùng một file kịch bản khác. Có khi tôi chỉ vô tình rẽ ngang, mà lại mở ra cả một hành trình dài hơn mọi dự định.

Nên tôi không biết gọi đó là "số phận", "duyên" hay "may rủi". Tôi chỉ biết rằng có những thứ mình không thể tính, mà nó vẫn xảy ra và có những điều mình tính rất kỹ, mà nó vẫn không đến. Tôi không hoàn toàn tin rằng mọi thứ đã được lập trình trước. Nhưng tôi tin có những lúc cuộc sống sắp đặt các mảnh vỡ rất khéo, để khi mình quay đầu nhìn lại, mới thấy: À, hóa ra mình đã được đẩy đến đúng chỗ - bằng cả những lần lạc đường.