Loại đồ uống người Việt "nghiện" gấp 4 lần sau 15 năm

Tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã tăng nhanh trong 15 năm qua, từ 18,5 lít/người năm 2009, lên 66,5 lít năm 2023, tức gấp gần 4 lần. Năm 2023, trung bình mỗi người Việt uống gần 70 lít đồ uống có đường, tương đương 1,3 lít mỗi tuần, đạt 36% mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Khi "thói quen ngọt ngào" trở thành gánh nặng sức khỏe

Việc tiêu thụ đường vượt ngưỡng kéo theo nhiều hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng, làm gia tăng nhanh tỉ lệ thừa cân, béo phì và bệnh không lây nhiễm, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Theo Bộ Y tế, giai đoạn 2013–2023, tỉ lệ béo phì ở trẻ từ 5 đến 19 tuổi tăng mạnh từ 8,5% lên 19%. Tại TP HCM, cứ hai trẻ thì có một em bị thừa cân hoặc béo phì, trong khi ở người trưởng thành, tỉ lệ này cũng đã tăng tới 30% chỉ trong vòng 6 năm.

Các chuyên gia cho rằng nếu không có biện pháp kiểm soát, tiêu thụ nước ngọt có đường tại Việt Nam dự báo sẽ tiếp tục tăng 6,4% mỗi năm trong giai đoạn 2023–2028.

Bà Hoàng Thị Mỹ Hạnh, Viện Chiến lược và Chính sách Y tế (Bộ Y tế), cảnh báo nguyên nhân chính là do đường trong các loại nước giải khát được hấp thu rất nhanh vào cơ thể và không tạo cảm giác no. Điều này khiến người dùng nạp thừa calo mà không nhận ra, dẫn đến tăng cân và béo phì.

Cùng quan điểm, PGS-TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, cho rằng nếu không kiểm soát, tỉ lệ béo phì học đường có thể tăng gấp đôi trong 10 năm tới, kéo theo nguy cơ mắc nhiều bệnh lý nghiêm trọng, làm giảm tuổi thọ và chất lượng sống.

Trước những cảnh báo này, tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, nhấn mạnh việc có bằng chứng khoa học cho thấy tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2, bệnh tim, đột quỵ và một số loại ung thư.

Vì vậy, WHO khuyến nghị Việt Nam sớm áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường nhằm nâng giá thành sản phẩm, từ đó giảm nhu cầu tiêu dùng, đặc biệt hiệu quả với trẻ em và thanh thiếu niên - nhóm dễ bị ảnh hưởng bởi giá cả. Đã có ít nhất 108 quốc gia, trong đó 7/11 nước ASEAN, triển khai chính sách thuế tương tự.

WHO đề xuất Việt Nam áp thuế tối thiểu 40% giá xuất xưởng vào năm 2030, làm tăng giá bán lẻ ít nhất 20%, đủ sức ảnh hưởng hành vi mua sắm.

Đại diện WHO cho rằng chính sách thuế phù hợp với kết luận số 176 của Tổng Bí thư Tô Lâm, trong đó nhấn mạnh thúc đẩy lối sống lành mạnh và hạn chế tiêu dùng thực phẩm có hại cho sức khỏe.

"Đồ uống có đường là nhóm thực phẩm dễ kiểm soát nhất nhờ sản xuất công nghiệp, dán nhãn rõ ràng và phân phối tập trung"- bà Angela Pratt nói.

Đề xuất áp thuế 8% với nước giải khát có đường

Tại dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Bộ Tài chính đề xuất áp thuế 8% đối với nước giải khát có hàm lượng đường vượt quá 5g/100ml từ năm 2027, tăng lên 10% từ năm 2028. Tuy nhiên, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng mức thuế này "quá thấp, quá muộn", chưa đủ sức răn đe và kiểm soát tiêu thụ.

Theo các chuyên gia, mức thuế 8% hiện nay chỉ bằng khoảng 1/5 khuyến nghị của WHO, chủ yếu mang tính cảnh báo, chưa đủ mạnh để thay đổi hành vi tiêu dùng. WHO đề xuất mức thuế cần làm tăng giá bán lẻ ít nhất 20% mới đạt hiệu quả phòng ngừa các bệnh như béo phì, tiểu đường.

Nghiên cứu của Đại học Y tế công cộng ước tính nếu áp thuế theo khuyến nghị của WHO, tỉ lệ thừa cân và béo phì có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, đồng thời phòng ngừa khoảng 80.000 ca tiểu đường, tiết kiệm gần 800 tỉ đồng chi phí y tế.

Tại kỳ họp Quốc hội khóa XV, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) nhấn mạnh thuế nước ngọt phải đủ mạnh, không thể đánh đổi sức khỏe cộng đồng lấy tăng trưởng ngắn hạn. Ông cho rằng mức thuế 8–10% từ năm 2027–2028 là quá thấp và quá chậm, không phù hợp tinh thần dự thảo luật cũng như kết luận 176 của Tổng Bí thư, trong đó xác định chăm sóc sức khỏe là chiến lược phát triển trọng yếu.

Ông cũng dẫn số liệu cho thấy hơn 21 triệu người trưởng thành tại Việt Nam mắc bệnh tim mạch, khoảng 200.000 ca tử vong mỗi năm vì bệnh không lây nhiễm, 5 triệu người bị tiểu đường và 40% trẻ em đô thị thừa cân, cảnh báo tác động nghiêm trọng nếu tiếp tục chậm trễ chính sách.

Đại biểu Lê Hoàng Anh đề xuất áp thuế 10% ngay từ 2026, tăng lên 20% vào năm 2030, đồng thời áp thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường, tương tự mô hình đang được áp dụng tại Thái Lan, nhằm tăng hiệu quả kiểm soát tiêu dùng.

Trong phần giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế Tiêu tục đặc biệt (sửa đổi), ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội, cho biết việc đưa nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt nhận được sự quan tâm của nhiều đại biểu.

Đây là bước đầu trong việc hạn chế sản xuất và tiêu dùng các sản phẩm nhiều đường, nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến dinh dưỡng.