Mở lối ra cho tín chỉ carbon rừng

UBND tỉnh Quảng Nam vừa tổ chức hội thảo "Dự trữ carbon và đa dạng sinh học" với nhiều đại biểu đến từ các bộ, ngành, địa phương và tổ chức quốc tế tham dự. Đây được xem là nỗ lực của Quảng Nam để tiếp tục thúc đẩy quá trình xây dựng cơ chế, chính sách, hành lang pháp lý trong việc kinh doanh tín chỉ carbon rừng.

Những thành quả bước đầu

Theo bà Nghiêm Phương Thúy, Cục Lâm nghiệp - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT), thị trường carbon đang có 2 dạng: Thị trường quốc tế và thị trường bắt buộc. Trong đó, thị trường bắt buộc ở Việt Nam chưa hình thành, việc trao đổi carbon hiện tiếp cận theo thị trường quốc tế.

Bà Thúy cho biết thời gian qua, Bộ NN-PTNT được giao chủ trì triển khai 2 thỏa thuận chi trả tín chỉ giảm phát thải. Trong đó, Thỏa thuận Bắc Trung Bộ đã thành công, còn Thỏa thuận LEAF đang được xúc tiến ký kết giữa Bộ NN-PTNT và Liên minh Giảm phát thải thông qua tăng cường tài chính cho rừng (LEAF). Quá trình triển khai các thỏa thuận này gặp rất nhiều khó khăn, tiêu tốn nhiều thời gian.

Thỏa thuận giảm phát thải khí nhà kính ở Bắc Trung Bộ được Bộ NN-PTNT ký với Ngân hàng Thế giới (WB), xây dựng chương trình từ năm 2014 song đến năm 2018 mới được thông qua. Sau khi thông qua đàm phán, phải mất 2 năm, thỏa thuận này mới được ký kết.

Trong quá trình ấy, vướng mắc mà Bộ NN-PTNT gặp phải là thỏa thuận chi trả giảm phát thải được ký ở cấp nào, triển khai ra sao. Vì vậy, bộ phải xây dựng Nghị định 107 để đáp ứng các điều kiện theo thỏa thuận. Ngoài ra, còn phải đáp ứng điều kiện về mặt kỹ thuật - phải có báo cáo về giảm phát thải, phải được thẩm định độc lập và cấp tín chỉ... Đến cuối năm 2023, Việt Nam mới hoàn thành các điều kiện hiệu lực của thỏa thuận để được chi trả.

Với Thỏa thuận Bắc Trung Bộ, Bộ NN-PTNT đã chuyển nhượng 10,3 triệu tín chỉ carbon theo cam kết và được chi trả 51,5 triệu USD. Bà Thúy thông tin trong thỏa thuận này còn 1 điều khoản là ngoài 10,3 triệu tín chỉ theo cam kết, WB có thể mua bổ sung 5 triệu tín chỉ nếu Việt Nam còn dư.

Trong giai đoạn 2018-2019, vùng Bắc Trung Bộ đã tạo ra được 16,2 triệu tín chỉ carbon, mới chuyển nhượng được 10,3 triệu, hiện còn hơn 5 triệu tín chỉ. Trong số này, WB đề nghị mua bổ sung 1 triệu tín chỉ và Bộ NN-PTNT đang hoàn thiện thủ tục để trình các cấp thẩm quyền cho phép chuyển nhượng bổ sung.

Đại diện Sở NN-PTNT tỉnh Quảng Bình - 1 trong 6 tỉnh được lựa chọn tham gia thí điểm theo Thỏa thuận Bắc Trung Bộ - cho biết địa phương có 4,5 triệu tín chỉ carbon phát hành trong tổng số 16,2 triệu tín chỉ. Giai đoạn 2023-2025, Quảng Bình được phân bổ trên 235 tỉ đồng. Điều kiện để nhận được tín chỉ carbon là địa phương phải giảm phát thải và tăng diện tích, chất lượng rừng; số tiền được nhận dựa vào thực tế mức hấp thụ carbon rừng tăng thêm so với thời điểm tham chiếu.

Thỏa thuận thứ hai là mua bán giảm phát thải vùng Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, được Bộ NN-PTNT ký với Liên minh LEAF. Liên minh này được thành lập với mục tiêu chấm dứt tình trạng mất rừng nhiệt đới thông qua cung cấp tài chính cho nỗ lực bảo vệ rừng quy mô lớn. LEAF tập hợp 4 quốc gia Mỹ, Anh, Na Uy, Hàn Quốc và gần 30 tập đoàn, doanh nghiệp lớn, với mục tiêu huy động 1,5 tỉ USD đầu tư, sau đó mua tín chỉ carbon từ các nước có rừng.

Theo bà Thúy, không như Thỏa thuận Bắc Trung Bộ, Thỏa thuận LEAF áp dụng tiêu chuẩn khác. Yêu cầu của LEAF đối với quốc gia/địa phương là khối lượng giảm phát thải tối thiểu phải 500.000 tấn CO2/5 năm; diện tích tối thiểu đối với cấp tỉnh là 2,5 triệu ha rừng, không áp dụng đối với cấp quốc gia.

Ở Việt Nam không có địa phương nào đủ 2,5 triệu ha rừng để ký riêng với LEAF nên Bộ NN-PTNT phải đứng ra đại diện. Bộ đã xây dựng và đàm phán dự thảo, xây dựng chủ trương đàm phán, tham vấn ý kiến các bộ, ngành, địa phương trước khi trình phương án lên Thủ tướng. Theo hồ sơ đề nghị xác minh, có khoảng 8 triệu tín chỉ cho khu vực này.

Cần có cơ chế đặc thù

Ông Hà Phước Phú, Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam, cho biết năm 2021, địa phương được Thủ tướng cho phép xây dựng đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng.

Theo ước tính, đến năm 2026, Quảng Nam sẽ tạo ra được 6,1 triệu tín chỉ carbon rừng cho giai đoạn 2018-2025. Nếu bán được tín chỉ carbon, tỉnh sẽ thu về một khoản tiền lớn. Do quá trình triển khai gặp nhiều khó khăn trong việc lựa chọn nhà đầu tư, vướng mắc về Luật Đấu thầu..., Quảng Nam đã gửi nhiều văn bản xin ý kiến các bộ, ngành nhưng chưa được trả lời thỏa đáng nên đề án thí điểm đang bị "đứng bánh".

Ông Vũ Tấn Phương, Văn phòng Chứng chỉ quản lý rừng bền vững, cho rằng thách thức hiện nay là khung pháp lý, hướng dẫn chưa chi tiết và rõ ràng về đầu tư, quyền carbon, chia sẻ lợi ích; cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương cũng chưa rõ. Ông đề xuất cần có một chiến lược phát triển, sẵn sàng chuẩn bị về mặt con người, cơ chế, chính sách, thậm chí cần có cơ chế đặc thù đối với địa phương.

Bà Nghiêm Phương Thúy nhận xét thể chế, chính sách hiện nay về tín chỉ carbon đã có nhưng chưa hoàn thiện, chưa đầy đủ. Khi thực hiện Thỏa thuận Bắc Trung Bộ, Bộ NN-PTNT phải xây dựng riêng Nghị định 107. Hiện nay, khi thực hiện Thỏa thuận LEAF, bộ cũng phải đề xuất xây dựng 1 nghị định riêng cho 14 tỉnh trong vùng Tây Nguyên và Nam Trung Bộ.

Ngoài ra, theo bà Thúy, thể chế, chính sách chưa quy định cụ thể về số tiền chi trả được sử dụng thế nào; tín chỉ carbon có được bán cho doanh nghiệp không, bán cho DN có thông qua Luật Đấu thầu hay không… Bộ NN-PTNT đang nghiên cứu để sửa luật, có thể xây dựng một nghị định riêng về tín chỉ carbon.