Mở rộng độ bao phủ an sinh xã hội

Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1-7-2025, bổ sung nhiều nhóm đóng BHXH bắt buộc. Ngoài chủ hộ kinh doanh, luật còn mở rộng sang nhiều đối tượng như: người quản lý doanh nghiệp (DN), quản lý, điều hành HTX không hưởng lương; lực lượng dân quân thường trực, người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố; người lao động (NLĐ) làm việc không trọn thời gian...

Còn nhiều băn khoăn

Với chủ hộ kinh doanh có đăng ký được đưa vào nhóm đóng BHXH bắt buộc, Chính phủ đang xây dựng nghị định hướng dẫn và lộ trình thực hiện.

Cụ thể, từ ngày 1-7-2025, áp dụng với những chủ hộ kinh doanh đăng ký nộp thuế theo phương pháp kê khai; các chủ hộ còn lại bắt buộc tham gia BHXH từ ngày 1-7-2029. Như vậy, lộ trình đã rút ngắn lại còn hai mốc thời gian 2025 và 2029. Cơ quan soạn thảo giải thích việc đặt ra lộ trình giúp giảm áp lực phải tham gia ngay với nhóm chủ hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Ngành BHXH cũng có thời gian chuẩn bị cho việc quản lý những người tham gia.

Chính sách buộc chủ hộ kinh doanh cá thể tham gia BHXH từ tháng 7 được kỳ vọng sẽ mở rộng độ bao phủ an sinh xã hội, song vẫn còn khiến nhiều người băn khoăn về quyền lợi thực tế. Chị Lê Vân - chủ tiệm tạp hóa ở quận Hoàng Mai, TP Hà Nội - cho biết chưa nhận được thông báo chính thức từ cơ quan chức năng nhưng cho rằng mức đóng 25% thu nhập là "chấp nhận được", nhất là khi có thể lựa chọn đóng theo tháng, quý hoặc 6 tháng. "Dù phải trích một phần thu nhập hằng tháng để đóng BHXH nhưng đổi lại là lương hưu về sau" - chị nhận xét.

Nhiều chủ quán cà phê, cửa hàng tạp hóa, tiệm kinh doanh nhỏ khác cũng tỏ ra bất ngờ khi được hỏi về quy định mới. Một số người đồng tình với chủ trương này, song cho rằng cần tăng cường việc tuyên truyền. "Tôi chỉ biết qua báo chí và mạng xã hội. Nếu được hưởng lương hưu khi về già, hay được hỗ trợ khi đau ốm thì cũng đáng để cân nhắc" - ông Hoàng Hùng, chủ một quán cà phê ở Hà Nội, cho biết.

Tuy nhiên, không ít hộ kinh doanh bày tỏ lo ngại trước quy định mới do thu nhập từ hoạt động kinh doanh của gia đình không ổn định. Với họ, việc bắt buộc tham gia BHXH là thực sự khó khăn. Một chủ tiệm kinh doanh thực phẩm phân vân: "Chúng tôi không có lương cố định như người đi làm công. Nếu buôn bán ế ẩm thì xoay xở tiền đóng BHXH rất khó, trong khi chi phí sinh hoạt ngày càng nhiều".

Nhiều người cũng băn khoăn về quyền lợi, thủ tục và sự minh bạch trong quá trình tham gia BHXH. Vì vậy, theo họ, nhà nước cần thông tin rõ ràng trước khi áp dụng chính sách này. Nếu phải bắt buộc tham gia thì nên cho họ chọn mức đóng thấp để không bị gián đoạn...

Giảm áp lực cho người tham gia

Luật BHXH 2024 quy định chủ hộ kinh doanh được chọn mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, theo đó thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.

Mức đóng của nhóm này dự kiến bằng 25% tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH, gồm 22% vào quỹ hưu trí, tử tuất và 3% vào quỹ ốm đau, thai sản. Mức tham chiếu hiện hành là lương cơ sở 2,34 triệu đồng. Nếu chủ hộ kinh doanh chọn mức thấp nhất làm căn cứ đóng BHXH thì mỗi tháng là 585.000 đồng, cao nhất 11,7 triệu đồng. Họ có thể đóng theo từng tháng, 3 tháng hoặc 6 tháng một lần tùy nhu cầu. 

Khi chính thức bước vào hệ thống an sinh xã hội, hàng triệu tiểu thương, chủ quán, người buôn bán nhỏ lẻ... sẽ được hưởng các chế độ về ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất và tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.

Ông Nguyễn Công Định, Phó Giám đốc BHXH khu vực I (TP Hà Nội), cho biết đến hết tháng 5-2025, hơn 1.000 hộ kinh doanh cá thể tại Hà Nội đã tham gia BHXH, đóng cho gần 6.000 lao động. Dù chưa bắt buộc, con số này cho thấy một bộ phận chủ hộ kinh doanh đã chủ động tiếp cận chính sách an sinh.

Từ ngày 1-7 tới, khi Luật BHXH 2024 có hiệu lực, cơ quan BHXH sẽ đưa nhóm này vào diện bắt buộc, đồng thời phối hợp với Chi cục Thuế rà soát các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng để tuyên truyền, vận động tham gia BHXH. Đại diện cơ quan BHXH cho rằng thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao tuyên truyền, lan tỏa được chính sách đến với người dân.

Theo các chuyên gia, ở DN, NLĐ chỉ đóng 10,5% lương, phần còn lại do DN chi trả, tổng cộng 32%. Trong khi đó, hộ kinh doanh sẽ tự đóng toàn bộ 25%. Vì vậy, cần có chính sách linh hoạt để vừa bảo đảm an sinh vừa giảm áp lực tài chính cho người tham gia BHXH.

BHXH Việt Nam cho biết Chính phủ đang xây dựng dự thảo Nghị định hướng dẫn Luật BHXH 2024, trong đó quy định cụ thể lộ trình, hình thức tham gia BHXH bắt buộc với nhóm hộ kinh doanh có đăng ký. Sau khi nghị định này được ban hành, BHXH Việt Nam sẽ hướng dẫn triển khai chi tiết.