Đảng sâm: Dễ trồng, giá trị cao

Hiện nay, trong việc phát triển kinh tế gia đình, trồng cây gì, nuôi con gì để thu được hiệu quả cao và bền vững vẫn là những vấn đề nan giải của nhiều nông dân. Tìm một vài cây trồng để ổn định canh tác, mang lại giá trị kinh tế cao luôn là việc cần thiết giúp nông dân giải quyết bài toán này. Trong đó, trồng cây dược liệu như đảng sâm là một lựa chọn.

"Nhân sâm của người nghèo"

Đảng sâm (codonopsis javanica) còn gọi là sâm dây, thuộc họ hoa chuông (campanulaceae), là loài thân thảo, sống nhiều năm. Cây mọc bò hay leo bằng thân quấn, phân nhánh nhiều, phía dưới hơi có lông, phía ngọn nhẵn, toàn cây có nhựa mủ trắng.

Bộ phận dùng làm thuốc duy nhất của đảng sâm là rễ, với thành phần chính là saponin, polysaccharide, phenylpropanoid, alkaloid, triterpenoid và các amin acid thiết yếu. Các hoạt chất có trong đảng sâm giúp cho hoạt động trao đổi chất của cơ thể tốt hơn, tăng cường hệ miễn dịch. Trong đông y, đảng sâm được xem là "nhân sâm của người nghèo" vì có thể dùng thay thế nhân sâm với các bệnh thiếu máu, da vàng; dùng làm thuốc bổ dạ dày, chữa ho, tiêu đờm, lợi tiểu.

Cây giống đảng sâm nuôi cấy mô Mô hình trồng đảng sâm. Ảnh: BÙI VĂN THẮNG

Hiện nay, tình trạng tàn phá rừng làm nương rẫy và sự khai thác quá mức đã làm cho vùng phân bố của đảng sâm trong tự nhiên bị thu hẹp nhanh chóng, có nguy cơ cạn kiệt. Do nhu cầu về đảng sâm tại thị trường trong nước rất lớn (trên 1.000 tấn mỗi năm), cộng với việc khai thác tràn lan không theo quy hoạch đã khiến số lượng cá thể loài này giảm sút nghiêm trọng. Do đó, đảng sâm đã được đưa vào danh mục nguy cấp của Sách đỏ Việt Nam (năm 2007).

Với những ưu thế như địa bàn phân bố rộng, thời gian thu hoạch ngắn (chỉ 2-3 năm), năng suất và giá thành ổn định, đảng sâm rất thích hợp để đẩy mạnh mở rộng diện tích trồng. Vì vậy, cần có các nghiên cứu nhân rộng và bảo tồn giống đảng sâm bản địa, hướng đến việc phát triển nuôi trồng để tăng thu nhập cho người dân và giảm thiểu các tác động vào rừng tự nhiên.

Tạo giống từ công nghệ nuôi cấy mô

Nguồn cây giống đảng sâm phục vụ trồng trọt chủ yếu được cung cấp bằng phương pháp gieo hạt. Tuy nhiên, cây giống đảng sâm được tạo ra bằng phương pháp gieo hạt có sức sống yếu, chất lượng không đồng đều.

Công nghệ nuôi cấy mô, tế bào thực vật đã được ứng dụng rộng rãi trong việc nhân giống các loại cây dược liệu để sản xuất số lượng lớn cây giống sạch bệnh và tương đối đồng đều về mặt di truyền trong thời gian ngắn. Đảng sâm cũng đã được nhân giống theo phương pháp này và thu được nhiều kết quả khả quan.

Mô hình trồng đảng sâm. Ảnh: BÙI VĂN THẮNG

Ứng dụng kỹ thuật nuôi cấy mô nhân giống nhanh đảng sâm từ một mẫu ban đầu có thể cho ra hàng ngàn, hàng vạn cây chất lượng cao, đồng đều về mặt di truyền và chất lượng ổn định, sạch bệnh. Đảng sâm in vitro (trong phòng thí nghiệm) đủ tiêu chuẩn được đem ra vườn ươm trồng, phát triển khỏe mạnh với tỉ lệ sống đạt 100%.

Một số nơi đã thử nghiệm các mô hình trồng đảng sâm ngoài đồng ruộng và đã cho những đánh giá tích cực. Với mô hình canh tác khoảng 1.000 m2, năng suất dự kiến sau 16-20 tháng trồng đạt 900-1.200 kg. Hiện nay, giá thu mua đảng sâm trên thị trường khoảng 300.000-500.000 đồng/kg củ tươi.

Dù lợi nhuận chưa cao bằng một vài giống cây khác nhưng đảng sâm vẫn được người trồng ưu tiên lựa chọn do khả năng thích nghi cao với các điều kiện thời tiết, đất đai, sinh trưởng, ít bị sâu bệnh và tốn rất ít công chăm sóc.

Mô hình trồng đảng sâm. Ảnh: BÙI VĂN THẮNG

Kỹ thuật trồng, chăm sóc đảng sâm cũng đã được nhiều nhà nghiên cứu, công ty đưa ra với các quy trình khác nhau, nhằm hoàn thiện quy trình, cho năng suất và hiệu quả cao nhất.

Đảng sâm cũng không có yêu cầu gì đặc biệt về đất trồng; chỉ cần đất có độ tơi xốp, ít sỏi đá, được phân luống để thoát nước và để cây dễ hình thành củ cũng như thuận tiện cho thu hoạch sau này. Cần chọn những cây giống khỏe mạnh để phát triển tốt và thu được củ chất lượng.

Trong quá trình chăm sóc đảng sâm, chỉ cần tưới nước giữ ẩm cho cây phát triển, bón phân cách 3-4 tháng/lần. Đối với những vùng miền có mùa đông, đảng sâm bị tàn lá thì tiến hành tỉa dây để cây dưỡng sức, đến mùa xuân phát triển lại. Sau khi trồng đảng sâm từ 16-24 tháng, có thể tiến hành thu hoạch. Đảng sâm có thể tiêu thụ dưới dạng củ tươi, củ khô, thành phẩm dạng bột, thái lát, ngâm rượu... và chế biến dược phẩm.