Quản lý rác từ nguồn tới biển

Tại hội thảo "Nền tảng quản lý từ nguồn tới biển: Xử lý rác thải rắn tại lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn" do Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) phối hợp cùng Viện Nước quốc tế Thụy Điển (SIWI), UBND tỉnh Quảng Nam và UBND TP Đà Nẵng tổ chức vào ngày 14-11, nhiều chuyên gia đã đưa ra các cảnh báo về tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa trên lưu vực 2 con sông lớn này.

Hứng 281 tấn rác thải nhựa/ngày

Lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn cung cấp nguồn nước quan trọng phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội cho tỉnh Quảng Nam và TP Đà Nẵng với hơn 2,1 triệu dân. Kết quả thống kê sơ bộ trong tháng 10-2019 của Nhóm Tư vấn chất thải và nguồn (RWA) thông qua dự án do SIWI tài trợ cho thấy 3 nguồn rác thải chủ yếu phát sinh trên lưu vực sông này gồm: rác thải sinh hoạt, rác thải thương mại và rác thải du lịch với tổng lượng phát sinh gần 1.650 tấn/ngày (khu vực đô thị chiếm gần 70%). Trong đó, lượng chất thải nhựa phát sinh mỗi ngày trên lưu vực sông này vào khoảng 281 tấn, với 36,5 tấn trong số này không được quản lý, hiển hiện nguy cơ gây tổn thương đến môi trường.

TS Vũ Thu Hà, thành viên RWA, giả định nếu lượng chất thải không được quản lý này ở mức 10%-25% thì mỗi ngày sẽ có từ 3,7-9,1 tấn chất thải nhựa có khả năng rò rỉ vào nguồn nước trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn. Hiện nay một lượng lớn chất thải rắn từ đầu nguồn hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn chảy xuống vùng hạ lưu thuộc địa bàn TP Hội An, huyện Duy Xuyên, huyện Núi Thành của tỉnh Quảng Nam và cả TP Đà Nẵng.

Bà Bùi Thị Thu Hiền, đại diện IUCN, cho rằng do đặc thù lưu vực sông khu vực miền Trung có độ dốc lớn, nước chảy nhanh nên các tác động, tổn thương từ thượng nguồn sẽ lan xuống hạ lưu nhanh hơn lưu vực sông ở những vùng khác. Đây là vấn đề đáng lo ngại trong bảo vệ nguồn lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn trước tình trạng ô nhiễm.

Bà Nguyễn Kim Hà, đại diện Ban Điều phối tổng hợp lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn, cho biết ước tính mỗi ngày, TP Đà Nẵng phát sinh hơn 1.100 tấn rác thải sinh hoạt. Đáng lo là từ năm 2017 đến nay, thành phần hữu cơ trong rác thải đô thị ở TP Đà Nẵng có chiều hướng giảm sút trong khi rác thải nhựa tăng lên. Ô nhiễm nhựa tiềm tàng nguy cơ dẫn đến áp lực cho các loài thủy sinh, hủy hoại giá trị thẩm mỹ các bãi biển cũng như tích tụ chất độc sinh học rò rỉ từ chất thải nhựa.

Mỗi ngày trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn phát sinh gần 1.650 tấn rác, trong đó có khoảng 281 tấn rác thải nhựa Ảnh: QUANG VINH

Giải quyết được vấn đề cấp bách

Lưu vực sông, vùng bờ biển và biển có mối quan hệ tương tác nhau, trong đó vùng bờ biển là không gian chuyển tiếp giữa lưu vực sông và biển, có tầm quan trọng đặc biệt. Vì vậy, theo khuyến cáo của SIWI, cần có các cách tiếp cận tổng hợp quản lý rác từ nguồn tới biển (S2S) để gắn kết quản lý lưu vực sông với vùng bờ biển dựa trên mối liên kết sinh thái, thủy văn và kinh tế - xã hội.

Theo mô hình trên, TP Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam đã ký kết thỏa thuận phối hợp quản lý lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng. Theo đó, 2 địa phương cùng xây dựng một kế hoạch, quy hoạch quản lý, bảo vệ, khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên nước lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ biển. Trong đó, vấn đề tài nguyên nước phải được đặt trong mối quan hệ với các hoạt động phát triển khác trong cùng lưu vực và vùng bờ, trong mối liên kết giữa lưu vực sông từ thượng lưu đến hạ lưu và vùng ven biển của 2 địa phương.

Theo đại diện SIWI, phương pháp tiếp cận mới này sẽ giúp giải quyết được các vấn đề cấp bách trong quản lý giữa lưu vực sông và vùng biển. Với việc áp dụng tại lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn, phương pháp này giải quyết một cách tổng thể vấn đề quản lý đất, nước ngọt và hệ sinh thái để kiểm soát, hạn chế rác thải nhựa từ những nguồn khác nhau đổ ra biển và hệ thống nước ngọt. "Đây là một phương pháp cần thiết để quản lý vấn đề ô nhiễm nhựa từ đất liền ra sông và biển. Với nỗ lực lồng ghép quản lý tài nguyên đất, nước và biển, S2S sẽ giúp các bên liên quan ở thượng nguồn và hạ nguồn ngồi lại với nhau, thảo luận và tăng cường điều phối giữa các bên. Đây là việc vô cùng quan trọng và phù hợp trong bối cảnh ô nhiễm gia tăng ở lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn" - đại diện SIWI nhìn nhận.

Ông Lê Trí Thanh - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam - cho rằng để giảm thiểu tác hại từ rác thải nhựa lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn, trước hết phải nâng cao nhận thức của người dân từ vùng núi đến ven biển, ven sông, để họ hiểu mỗi hành động của mình đều tác động đến cộng đồng. Đồng thời, trên cơ sở thỏa thuận đã ký kết, cần sự vào cuộc, phối hợp đồng bộ giữa tỉnh Quảng Nam và TP Đà Nẵng trong vấn đề xử lý rác thải, nhất là rác thải nhựa. "Việc xử lý chất thải rắn là vấn đề vô cùng nan giải, nhất là ở địa phương có hệ thống lưu vực sông chằng chịt và đới bờ phức tạp như Quảng Nam. Chúng tôi xác định quản lý chất thải rắn là một trong những mục tiêu vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển bền vững. Vì vậy, xây dựng được nền tảng quản lý chất thải từ đầu nguồn xuống biển rất cần thiết" - ông Lê Trí Thanh nhấn mạnh.