Những vướng mắc cần tháo gỡ khi thực hiện cải cách tiền lương

Theo Kết luận số 64-KL/TW của Hội nghị Trung ương 8 khóa XIII và Nghị quyết số 104/2023/QH15 của Quốc hội, từ ngày 1-7-2024 sẽ thực hiện cải cách tổng thể chính sách tiền lương theo Nghị quyết số 27-NQ/TW; điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp hằng tháng, trợ cấp ưu đãi người có công và một số chính sách an sinh xã hội đang gắn với lương cơ sở.

Tuy nhiên, theo Bộ Nội vụ, quá trình thực hiện cải cách chính sách tiền lương đã gặp những vướng mắc, bất cập cần nghiên cứu kỹ lưỡng, thấu đáo, toàn diện; phải sửa đổi rất nhiều văn bản của Đảng và của pháp luật có liên quan, đặc biệt là các chính sách gắn với mức lương cơ sở. Hiện tại có 4 vấn đề đặt ra cần tháo gỡ:

Thứ nhất là việc bãi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương để xây dựng các mức lương cơ bản bằng số tiền cụ thể trong các bảng lương mới theo các nguyên tắc của Nghị quyết dẫn đến tương quan tiền lương mới chưa hợp lý giữa các đối tượng hưởng lương do đưa phụ cấp công vụ vào mức lương cơ bản mới; Tổng quỹ lương của cán bộ, công chức, viên chức và lực lượng vũ trang chưa bảo đảm tương quan chung giữa các đối tượng hưởng lương, dẫn đến thiếu công bằng, chưa hợp lý trong các bảng lương mới; Mức lương thấp nhất trong khu vực công còn thấp so với mức tăng lương mới bình quân của công chức và so với mức lương thấp nhất vùng I của khu vực doanh nghiệp, gây tâm tư không tốt khi cải cách tiền lương.

Do quan hệ mức lương thấp nhất (nhân viên bậc 1) - trung bình (chuyên viên bậc 1) - chuyên gia cao cấp (bậc cao nhất) tương ứng là 4,5 triệu - 6,5 triệu - 29 triệu đồng/tháng (tính theo đúng Nghị quyết số 27) còn thấp và do số lượng có rất nhiều chức vụ, chức danh lãnh đạo trong hệ thống chính trị, dẫn đến việc xây dựng bảng lương chức vụ áp dụng đối với những người giữ chức vụ, chức danh lãnh đạo trong hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở (cấp xã) theo các nguyên tắc tại Nghị quyết số 27 là rất khó khăn, chưa thể hiện được rõ vị trí, vai trò của người giữ chức vụ lãnh đạo ở các cấp bậc chức vụ khác nhau.

Mặt khác, khi chuyển xếp từ lương cũ sang lương mới đối với cán bộ, công chức, viên chức giữ chức vụ lãnh đạo sẽ rất phức tạp do nhiều bậc lương cũ xếp vào một mức lương chức vụ mới dẫn đến có nhiều trường hợp từ cấp vụ, cấp sở và tương đương trở xuống đến cấp xã khi xếp vào mức lương chức vụ mới thì bị giảm so với lương hiện hưởng dẫn đến tâm tư và giảm động lực làm việc.

Đối với các đơn vị sự nghiệp công lập thì số lượng chức danh, chức vụ lãnh đạo là rất nhiều và đa dạng nên việc xác định các chức danh tương đương để thực hiện áp dụng bảng lương chức vụ mới là rất khó khăn. Việc bảo lưu đối với các trường hợp bị giảm so với lương cũ cũng rất phức tạp khi thực hiện.

Ngoài ra, hiện có rất nhiều quy định pháp luật về các chính sách, chế độ gắn với mức lương cơ sở. Nếu bãi bỏ mức lương cơ sở mà chưa kịp thời sửa đổi các văn bản này sẽ dẫn đến rất nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện các chính sách liên quan.

Thêm vào đó, khi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương và mở rộng quan hệ tiền lương lên 1 - 2,68 - 12 dẫn đến có nhiều thay đổi về mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, cách tính lương hưu của người hưởng lương khu vực công, phát sinh chênh lệch lương hưu giữa thời điểm nghỉ hưu trước và từ ngày 1-7-2024, cần phải có giải pháp xử lý (khi sửa Luật BHXH) để đảm bảo tương quan giữa những người nghỉ hưu.

Thứ hai, do thay đổi cơ cấu quỹ phụ cấp trong tổng quỹ lương (từ 40%/60% hiện nay thành 30%/70%), đồng thời do bỏ phụ cấp thâm niên nghề đối với cán bộ, công chức, viên chức một số chuyên ngành và phải sắp xếp lại nhiều chế độ phụ cấp hiện nay thành một chế độ phụ cấp mới dẫn đến nhiều tâm tư của những cán bộ, công chức, viên chức không còn được hưởng phụ cấp thâm niên nghề, rất phức tạp khi thực hiện. Sẽ có trường hợp có nhiều năm công tác (đang hưởng phụ cấp thâm niên nghề ở mức cao), đang công tác ở vùng khó khăn (mức phụ cấp ưu đãi, phụ cấp thu hút mức 70%…) khi thực hiện chế độ tiền lương mới, tiền phụ cấp được hưởng thấp hơn mức hiện hưởng rất nhiều.

Thứ ba, xây dựng, hoàn thiện vị trí việc làm là giải pháp căn bản mang tính tiền đề để thực hiện cải cách tiền lương, song việc này thực hiện còn nhiều hạn chế. Đây là vấn đề rất khó và phức tạp, đến nay cơ bản các bộ, ngành, địa phương đã phê duyệt Đề án vị trí việc làm nhưng còn nặng về hình thức, chưa bảo đảm chất lượng; đồng thời Ban Chỉ đạo Trung ương về quản lý biên chế chưa trình Bộ Chính trị thông qua hệ thống Danh mục vị trí việc làm trong hệ thống chính trị, dẫn đến khó khăn và chưa bảo đảm đủ điều kiện để thực hiện trả lương mới theo vị trí việc làm.

Thứ tư, việc triển khai thực hiện các Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII và các đề án đổi mới, cải cách trong các ngành, lĩnh vực có liên quan còn hạn chế, đặc biệt là việc sắp xếp và thực hiện chế độ tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập để giảm đối tượng hưởng lương từ ngân sách nhà nước đạt kết quả thấp.

Từ những vướng mắc nêu trên, Chính phủ đề xuất trong thời gian chưa đủ điều kiện bãi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương, cho thực hiện giải pháp tăng lương khu vực công từ ngày 1-7-2024 với 3 nội dung. Bao gồm thực hiện điều chỉnh mức lương cơ sở từ 1,8 triệu đồng lên 2,34 triệu đồng/tháng (tăng 30%); tiếp tục thực hiện các loại phụ cấp hiện hành; thực hiện tiền lương và thu nhập đối với các cơ quan, đơn vị hành chính nhà nước hiện đang được áp dụng cơ chế tài chính và thu nhập đặc thù.