NSND Tô Lan Phương, huyền thoại tiếng hát giữa chiến trường

Nhắc đến những tháng ngày gian khổ nhưng oanh liệt của dân tộc, công chúng yêu âm nhạc Việt lại nhớ đến những người nghệ sĩ – chiến sĩ đã hiến dâng tuổi trẻ và tài năng cho đất nước. Trong số đó, NSND Tô Lan Phương là một biểu tượng đặc biệt: người ca sĩ có giọng hát trong ngần, quả cảm, đã đồng hành cùng những đoàn quân giải phóng suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Tô Lan Phương - Tiếng hát thành tên một đại đội

Mùa xuân năm 1968, khi đoàn quân tiến vào cửa ngõ Sài Gòn trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy, có một đại đội đã quyết định lấy tên Tô Lan Phương làm tên đơn vị mình trước giờ xung trận. Chỉ một chi tiết ấy thôi, đã đủ để thấy tiếng hát của người ca sĩ nhỏ bé từ Hà Nội có sức lay động mãnh liệt thế nào.

"Giọng hát ấy không chỉ cất lên từ sân khấu, mà từ những gò đất, những đỉnh dốc, những khoảnh rừng bom đạn. Không micro, không ánh đèn, không phấn son, chỉ có tiếng ca cất lên từ trái tim yêu nước nồng nàn, gửi gắm vào đó niềm tin chiến thắng" – nhạc sĩ Trần Long Ẩn đã từng tự hào nói về NSND Tô Lan Phương.

Các ca khúc như: Cô gái Sài Gòn đi tải đạn, Câu hát bông sen, Tiếng đàn Ta-lư, Qua sông… đã trở thành hành trang tinh thần cho biết bao chiến sĩ trên đường Trường Sơn, trên chiến trường miền Đông, miền Tây Nam Bộ.

Có lẽ không phải ngẫu nhiên mà những người lính trước giờ đối mặt với sinh tử đã muốn mang tên bà để khắc ghi tinh thần ấy. Với họ, tiếng hát của Tô Lan Phương chính là nguồn sức mạnh, là lời nhắc nhở rằng Tổ quốc vẫn dõi theo từng bước chân.

Tô Lan Phương, người con gái Hà Nội bỏ lại cơ hội vàng

Sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng. Chú ruột của NSND Tô Lan Phương là nhà cách mạng Tô Hiệu. Bà sớm thấm nhuần tinh thần yêu nước. Năm 19 tuổi, vừa tốt nghiệp trung cấp thanh nhạc Trường Âm nhạc Việt Nam, bà được cử đi học bảy năm tại Nhạc viện Bình Nhưỡng (Triều Tiên). 

Thay vì nắm lấy cơ hội hiếm có ấy, cô gái Hà Nội "chân yếu tay mềm" lại khoác ba-lô theo Đoàn văn công Giải phóng, tình nguyện vào chiến trường Nam Bộ. Quyết định ấy là một dấu ngoặt của cả cuộc đời. 

Từ một cô nữ sinh hát hay ở Trường Chu Văn An, Tô Lan Phương trở thành một nghệ sĩ – chiến sĩ, dấn thân vào những chặng đường gian khổ: hành quân xuyên rừng rậm, lội nước ngập tới gối, hát dưới ánh pháo sáng, dưới làn bom đạn rình rập.

Bà từng viết trong nhật ký: "Có khi hát xong, tôi nghĩ ngày mai mình sẽ không còn cơ hội hát cho các anh nữa". Chính sự mong manh ấy đã khiến tiếng hát của bà càng trở nên thiết tha, mãnh liệt.

Tô Lan Phương: Nghệ sĩ – chiến sĩ và tình yêu giữa lửa đạn

Chiến tranh không chỉ thử thách ý chí, mà còn gắn kết những tấm lòng. Trong Đoàn văn công, Tô Lan Phương gặp nghệ sĩ violon tài hoa Trần Mùi – người bạn đời đã cùng bà đi qua những tháng năm ác liệt nhất. 

Họ từng thoát chết trong gang tấc dưới bom B52 ở Lộc Ninh. Những năm tháng "nếm mật nằm gai" đã hun đúc tình yêu lớn, để sau ngày đất nước hòa bình (1976), họ nên duyên vợ chồng, với nhạc sĩ Lưu Hữu Phước làm chủ hôn.

Trở về đời thường, Tô Lan Phương không chọn con đường nghệ thuật rực rỡ ở TP HCM, mà chỉ xuất hiện trong những chương trình kỷ niệm lớn, như một cách tri ân đồng đội đã ngã xuống.

Bà lặng lẽ sống, để tiếng hát của mình mãi là ký ức thiêng liêng gắn với những năm tháng máu lửa. Vinh quang và những nỗi buồn thầm lặng Trong sự nghiệp, NSND Tô Lan Phương đã giành nhiều giải thưởng quốc tế và trong nước: Giải đặc biệt tại cuộc thi nhạc nhẹ quốc tế Bratislavski (Tiệp Khắc, 1981), Giải nghệ sĩ ấn tượng nhất tại Gala Festival Habana (Cuba, 1984), Huy chương vàng Hội diễn Ca Múa Nhạc toàn quốc lần thứ nhất (1976)…

Năm 1984, bà được phong tặng NSƯT đợt đầu tiên. "Bà là một người nghệ sĩ đã dành cả tuổi trẻ phục vụ Tổ quốc. Một cuộc đời như huyền thoại. Nhìn lại, tuổi xuân của NSND Tô Lan Phương đã gửi trọn nơi chiến trường. Bà hát với tinh thần một người lính, sẵn sàng hy sinh bất cứ lúc nào" – NSND Tạ Minh Tâm tự hào nói.

Và chính bởi vậy, câu chuyện về một đại đội mang tên bà trước giờ ra trận, hay hình ảnh người ca sĩ đứng hát trên gò đất giữa bom đạn, đã trở thành huyền thoại.

Hôm nay, khi công chúng sống trong hòa bình, đang hướng đến những ngày lễ lớn của toàn dân tộc, tiếng hát NSND Tô Lan Phương vẫn còn vang vọng trong ký ức bao thế hệ. "Theo tôi, đó mới là danh hiệu lớn nhất, bền lâu nhất, vượt xa mọi tấm huân chương, huy chương: danh hiệu trong lòng nhân dân và người lính khi nhắc đến NSND Tô Lan Phương" – ca sĩ NSƯT Hồng Vân đã nói.