Tìm lối ra cho các vụ kiện hành chính

Sáu tháng cuối năm 2019, cơ quan chức năng trên địa bàn TP HCM đồng loạt tiến hành các biện pháp cưỡng chế công trình xây dựng không phép hoặc trái phép. Vì thế, số lượng vụ khiếu kiện hành chính đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính liên quan đến cưỡng chế tháo dỡ công trình xây dựng tăng rất nhiều.

Thời gian giải quyết kéo dài

Nội dung trên được đại diện TAND TP HCM phản ánh tại hội nghị triển khai công tác tòa án năm 2020. Không ít phiên tòa xét xử vụ kiện hành chính (VKHC) lên lịch từ nhiều ngày nhưng không thể diễn ra như kế hoạch.

Điển hình, TAND quận 2 mới hoãn phiên tòa sơ thẩm xét xử vụ kiện giữa một người dân với chính quyền địa phương. Phía khởi kiện yêu cầu tòa án hủy 2 quyết định hành chính liên quan đến đất đai do chính quyền sở tại ban hành. Do đại diện UBND phường vắng mặt nên HĐXX phải thông báo hoãn phiên tòa.

Một phiên tòa xét xử vụ kiện hành chính ở TP HCM

Hay tại TAND TP HCM, phiên tòa giải quyết vụ kiện yêu cầu hủy quyết định hành chính, hành vi hành chính giữa bà Nguyễn Thị Phương Trang (thường trú quận 5) với chủ tịch UBND huyện Bình Chánh chưa có hồi kết sau nhiều lần làm việc, hòa giải từ cuối năm 2018 đến nay. Sau phiên tòa tổ chức vào tháng 11-2019, hiện người dân chưa nhận thông báo về lịch xét xử mới.

Thống kê từ TAND TP HCM cho thấy tòa án 2 cấp thụ lý 1.409 VKHC trong năm 2019. Tỉ lệ giải quyết loại vụ việc trên ở cấp sơ thẩm chỉ đạt 31%, phúc thẩm đạt 67,5% (tổng cộng 480 vụ). Đa số khiếu kiện hành chính liên quan đến lĩnh vực quản lý đất đai, xây dựng; kế đến là thuế, hải quan. Một trong những yếu tố khiến công tác xét xử VKHC trở ngại là rắc rối đến từ phía bị kiện. Đại diện TAND TP HCM phản ánh người bị kiện (thường là người đứng đầu cơ quan quản lý nhà nước) rất ít khi trực tiếp tham gia tố tụng. Nhiều vụ việc, người bị kiện không xuất hiện và cũng không ủy quyền cấp phó tham gia. Khi tòa án tống đạt văn bản tố tụng qua bộ phận văn thư thì những người này thường không đồng ý ký tên vào biên bản tống đạt. Không chỉ vậy, việc trả lời thông báo thụ lý vụ kiện và cung cấp tài liệu, chứng cứ rất chậm. Thậm chí, nhiều vụ tòa thụ lý hơn 1 năm nhưng người bị kiện vẫn chưa có ý kiến đối với yêu cầu của người khởi kiện, chưa cung cấp tài liệu, chứng cứ theo thông báo từ tòa án. Kéo theo đó là tình trạng tòa án không thể tiến hành đối thoại, khiến việc giải quyết vụ kiện kéo dài.

Cần quy chế phối hợp

Tình trạng trên như "bài ca muôn thuở" trong nhiều báo cáo, là nội dung bàn tới bàn lui trong không ít cuộc họp.

Theo Chánh án TAND TP HCM Lê Thanh Phong, năm 2020, tỉ lệ giải quyết VKHC chưa cao do số lượng tăng so với năm trước, đặc biệt là từ khi Luật Tố tụng hành chính năm 2015 có hiệu lực. Khiếu kiện liên quan đến đất đai là những vụ kiện khó, phức tạp. Nhằm khắc phục phần nào hạn chế trong quá trình xét xử VKHC, Chánh án TAND TP yêu cầu Tòa Hành chính, TAND 24 quận, huyện tiếp tục rà soát những vụ kiện tồn đọng, tăng cường phối hợp với cơ quan, ban - ngành thu thập chứng cứ phục vụ công tác giải quyết VKHC. "Mỗi thẩm phán xây dựng kế hoạch, thời gian giải quyết cụ thể những VKHC tồn. Chánh Tòa Hành chính chịu trách nhiệm kiểm tra, đôn đốc đầu việc này" - ông Lê Thanh Phong cho biết. Ngoài ra, TAND TP HCM giao Tòa Hành chính phối hợp với một số bộ phận khác xây dựng đề án thí điểm việc đối thoại, xét xử trực tuyến VKHC trong thời gian tới.

Nhận thấy công tác phối hợp giữa cơ quan hữu quan với tòa án còn chậm, đặc biệt là công tác ủy quyền đại diện tham gia tố tụng của UBND TP HCM đối với VKHC tại TAND TP HCM, Ban Cán sự Đảng TAND TP và Ban Cán sự Đảng UBND TP đã soạn thảo văn bản, đề nghị sớm ký kết quy chế phối hợp công tác giữa hai bên.

Thời gian qua, Ban Pháp chế HĐND TP HCM có đề nghị cơ quan xét xử tập trung đẩy nhanh tiến độ giải quyết, xét xử mọi loại án, bảo đảm xử lý các vụ việc trong thời hạn luật định, đặc biệt là VKHC. Tòa án thường xuyên theo dõi, đôn đốc những tập thể, cá nhân liên quan cung cấp chứng cứ và khẩn trương giải quyết vụ việc khi căn cứ tạm đình chỉ đã hết. Theo Phó trưởng Ban Pháp chế HĐND TP HCM Lê Minh Đức, ngành tòa án TP cần quan tâm nhiều đến việc tổ chức đối thoại trong giải quyết VKHC.