Bài 1: Vào lò như đi... đánh trận!

Lý do mà họ đưa ra là vừa xảy ra mấy vụ tai nạn hầm lò, chẳng ai để nhà báo chui vào bới móc chuyện lò bể (cách nói của thợ lò chỉ tai nạn) vào lúc này. Nhưng thông tin về các vụ tai nạn càng thôi thúc tôi đeo ba lô về vùng mỏ. Không ngờ Giám đốc Công ty Than Vàng Danh, ông Nguyễn Văn Dậu, đồng ý ngay, thậm chí còn tỏ ra cảm kích vì anh em phóng viên trực tiếp vào lò than để chia sẻ gian nan trong công việc của người thợ lò.

Ruồi vàng, bọ chó, gió Vàng Danh

Điểm dừng chân đầu tiên của chuyến hành trình làm thợ lò của tôi là thị xã Uông Bí, nơi có 2 công ty than hầm lò lớn của Quảng Ninh là Vàng Danh và Uông Bí. Trong các khu mỏ ở Quảng Ninh, thung lũng Vàng Danh được xem là nơi thời tiết khắc nghiệt nhất. Dân nơi đây thường ví “Ruồi vàng, bọ chó, gió Vàng Danh”. Cái gió ở Vàng Danh cứ quanh quẩn và như muốn xói vào lồng ngực. Chỉ cần có gió mùa Đông Bắc là cũng có thể tốc mái nhà. Còn không khí thì nặng và khó chịu đến lạ lùng. Người chân ướt, chân ráo về vùng này, một hai tháng đầu không quen, người cứ rũ ra, ngủ li bì suốt ngày... Còn mùa khô thì đường bụi khủng khiếp, mỗi lần chiếc đại xa (xe tải trên 40 tấn) chạy qua là bầu trời đen kịt... Nhà cửa, cây cối ở đây đều một màu tối đen do nhuốm bụi than.

Để đủ điều kiện trở thành một thợ mỏ nghiệp dư, tại Vàng Danh, tôi phải trải qua một lớp đào tạo cấp tốc một số kiến thức cơ bản nhất về an toàn trong hầm lò, mất một buổi sáng. Từ cách đi lại đến sử dụng đèn, bình tự cứu (bình ôxy nhỏ)... trong hầm lò. Thợ lò chính quy phải qua tối thiểu 12 tháng đào tạo bài bản, rồi tập huấn nhiều lần tại công trường. Đúng 13 giờ 30, tôi theo ô tô vào công trường khai thác. Sau cuộc họp bàn giao và phân công nhiệm vụ tại công trường, cả phòng họp đứng dậy đồng thanh hô lớn “An toàn! An toàn! An toàn!”. Khí thế vào lò cũng cứ như đi... đánh trận vậy! Đúng 14 giờ 30, trong bộ quần áo bảo hộ rộng thùng thình cùng với ủng, mũ, đèn và một bình ắc quy, một bình tự cứu đeo ở thắt lưng, vác cây xẻng trên vai, tôi và người hướng dẫn tên Tuấn- cán bộ Phòng An toàn của công ty, đi với nhóm thợ lên soong loan (tàu điện chở công nhân) đến hầm lò ở điểm +135 đến 200m.

Phiêu lưu lò chợ

15 giờ, chúng tôi lần mò vào đường hầm chính (dân thợ mỏ gọi là song song đầu), bắt đầu cho một chuyến phiêu lưu vào lò chợ (nơi trực tiếp khai thác than).

Vừa bước qua tấm cửa sắt ở cửa hầm chính, một luồng gió mạnh thổi từ trong đường lò sâu hoắm thốc mạnh vào mặt tôi. Phía trước , đường hầm tối đen như mực, chỉ còn ánh đèn ắc quy đeo trên mũ, một cảm giác ẩm ướt khác hẳn với sự khô ráo bên ngoài hầm lò. Phó Quản đốc phân xưởng khai thác 2 Nguyễn Ngọc Duyến, người chỉ huy kíp thợ, tâm sự: “Công nhân được đào tạo bài bản, vậy mà ra trường rồi đi làm cả năm trời mới nhớ hết hàng trăm thuật ngữ và tiếng lóng để chỉ thiết bị, thao tác, công đoạn ... của thợ lò. Việc tắm rửa mỗi khi tan ca cũng phải học thì mới sạch, nếu không mi mắt sẽ đen như kẻ chì”. Anh Duyến chỉ vào từng cái búa lò, xẻng (mai), choòng, thìu dọc (xà dọc), thìu ngang (xà ngang), cái đoản, cột thủy lực (chống lò)... nhưng tôi không tài nào nhớ nổi. Đỗ Minh Đức, 25 tuổi, gia đình có 2 thế hệ làm công nhân hầm lò ở đất mỏ Vàng Danh đứng bên cạnh tôi, bộc bạch: “Mặc dù đã được học trong trường, nhưng khi đi làm nhiều dụng cụ lao động thợ lò gọi theo thói quen truyền khẩu, em cũng thành ngớ ngẩn”.

Ở khu vực song song đầu, người thợ lò có thể đi thẳng người, nhưng nước dưới đất lùng nhùng đen đúa, còn phía trên nước ngầm thấm qua vách hầm tí tách rơi liên tục trên mũ bảo hộ. Được hướng dẫn, tôi đi vào giữa đường ray a xe goòng, mỗi bước chân là một thanh tà vẹt. Không may cho tôi, đôi ủng được phát cho bị thủng và cả mấy giờ đồng hồ trong hầm lò tôi phải chịu cảnh chân ngâm nước ướt sũng.

Mất mạng dễ như chơi!

Dù đã nhắc nhở liên tục nhưng cái xẻng của tôi vác trên vai cứ chọc lên trần hầm leng keng. Lịch, một công nhân trẻ quê Hải Dương, nhăn nhó: “Cứ vác xẻng vậy thì cả đám sẽ cháy đen như than đó anh, vì trên trần hầm là đường dây điện 1 pha, dễ gây cháy nổ lắm!”. Vượt lên trước cùng kíp thợ trẻ, đi sâu vào song song đầu khoảng gần 1,5 km, chúng tôi gặp lối rẽ đầu tiên. Vị trí này rẽ vào lò chợ, người thợ thường gọi là khám đầu”. Tôi bỗng giật thót mình khi nghe tiếng hô: “Dừng lại! Đang nổ mìn!”. Vậy là chúng tôi đã gần tiếp cận nơi khai thác than. Vừa nghe ‘’bục, bục’’ hai tiếng gằn đục trong lòng núi, tôi đã thấy toàn thân bụi than bám đầy và một mùi tanh của khí mê tan xộc lên mũi. Ngồi tại khám đầu khoảng 5 phút sau có tín hiệu an toàn, đám thợ trẻ bỏ mặc tôi với đường lò dài hút mắt. Tôi nhớ lại lời của ông Đặng Văn Kham, Chủ tịch Công đoàn công ty hồi sáng, đây là lò chợ dây diều (dài như dây diều). Có lẽ đã lâu rồi, tôi mới có cảm giác sợ thật sự. Một không gian yên tĩnh đến lạnh người, ngồi thần ra một lúc, tôi mới nhận ra không khí ngột ngạt, khó thở, ẩm ướt, rất khó chịu. Nghĩ lại mấy vụ tai nạn lao động trong hầm lò gần đây, tôi thấy sống lưng lạnh toát, mồ hôi túa ra. Trong những trường hợp xảy ra sự cố tai nạn hầm lò, nếu công nhân thiếu kiến thức cơ bản và kinh nghiệm, mất mạng dễ như chơi. Quả tình, lúc đó, nếu có sập hầm hay cháy nổ gì đó thì tôi cũng chỉ biết đứng im mà cầu xin số phận!