Đất nước của những người trúng số

Thương hiệu toàn cầu

Người Thụy Điển đang sở hữu rất nhiều “thương hiệu toàn cầu”: giải thưởng Nobel, độ C bách phân (Celsius), ban nhạc ABBA, xe hơi Volvo, tủ lạnh Electrolux, đồ nội thất IKEA, vodka Absolut, điện thoại di động Ericsson... Bản thân “mô hình Thụy Điển” cũng là một “thương hiệu” lừng lẫy - mô hình nhà nước của phúc lợi xã hội toàn dân, với GDP bình quân đầu người năm 2006 đạt 31.600 USD.

Xứ sở của... miễn phí!

Giá cả sinh hoạt của Thụy Điển thuộc vào loại đắt đỏ nhất thế giới. Một trái chuối xanh giá 2 couron (gần 5.000 đồng VN). Một cái hot-dog kiểu Pháp bán ở lề đường Stockholm gồm một ổ bánh mì ba-ghết khoét ruột, cắm trọn cái xúc xích dài chưa hết gang tay, pha với sốt ớt, sốt cà chua, ăn vào là mất đứt 20 couron. Một đĩa phi lê cá chiên kèm khoai tây và vài cọng rau lấy mất của bạn 90 couron. Bó hoa cỡ trung bình 50 couron, vé tham quan bảo tàng 80 couron, đôi giày loại thường trên 300 couron... Dân xứ ta sang đây mà ngày nào cũng nhẩm tính chuyện ăn xài theo VN đồng thì sớm muộn gì cũng... đứt ruột.

Ấy thế mà đất nước Bắc Âu này lại nổi tiếng thế giới về những khoản miễn phí dành cho công dân nước mình. Trẻ em Thụy Điển được chăm sóc miễn phí từ khi còn trong bụng mẹ. Khi sinh ra, các em được gửi đến các nhà trẻ miễn phí. Lúc cắp sách đến trường, toàn bộ hệ thống giáo dục đều miễn phí. Hệ thống bảo hiểm sức khỏe đảm bảo mọi người được chăm sóc y tế, hỗ trợ thuốc men, thậm chí cả chi phí chăm sóc răng miệng. Người cao tuổi được nhà nước chăm lo đầy đủ. Thụy Điển có một hệ thống tài chính hỗ trợ nhà ở, trợ cấp thất nghiệp, trả lương khi người lao động đau ốm, trợ cấp cho gia đình có trẻ con và nhiều hình thức hỗ trợ xã hội khác... Tóm lại, người Thụy Điển thường bị “anh em tứ hải” ghen tị mà chế giễu là những người được nhà nước “cơm bưng nước rót” từ khi khóc chào đời đến lúc cười xuống mồ.

Thụy Điển có một hệ thống phúc lợi xã hội dựa trên việc đánh thuế thu nhập cá nhân rất cao, nhằm chia sẻ lợi ích giữa các tầng lớp xã hội, bảo đảm mọi công dân dù trong hoàn cảnh nào cũng hoàn toàn yên tâm về những bảo đảm cho các nhu cầu cơ bản. Dân trí lại rất cao. Nguời Thụy Điển được xếp vào nhóm những người đọc báo nhiều nhất thế giới, cả nước có khoảng 170 nhật báo với hơn 4 triệu bản in, nghĩa là hằng ngày cứ hai người thì có một tờ báo cầm tay. Internet phổ cập đến 90% người dân. Nước này áp dụng chính sách giáo dục song ngữ, mỗi học sinh được học tiếng mẹ đẻ và tiếng Anh nên thanh niên Thụy Điển nói tiếng Anh như... gió biển Baltic, có thể đi khắp nơi làm công dân toàn cầu.

Cuộc sống no đủ nên ngay cả những người bán hàng ăn trên phố cũng “dọn gánh” rất sớm. Phần lớn các tiệm ăn chỉ buôn bán cho đến xế chiều. Sau 18 giờ chiều, cửa hàng cửa tiệm đều đóng cửa cài then, chỉ số ít siêu thị, nhà hàng, vài trung tâm thương mại còn mở, mà cũng chỉ đến 21 giờ là khóa sổ, làm những du khách dạo bộ phố khuya tiếc ngẩn ngơ.

Chè Thái, gái... Thụy Điển!

Cho phép tôi đem toàn bộ cổ phiếu cá nhân của mình ra mà “thề” rằng: phụ nữ Thụy Điển xinh đẹp nhất châu Âu, thậm chí phải là hạng nhì thế giới, nghĩa là chỉ xếp sau... phụ nữ VN mà thôi! Kết luận này không phải căn cứ vào số lượng và “chất lượng” các cô minh tinh, hoa hậu, người mẫu nước này xuất hiện trên báo chí, phim ảnh, truyền hình, poster, banner đường phố..., mà là dựa vào trung bình cộng “nhan sắc” của toàn bộ phụ nữ mọi lứa tuổi mà tôi đã bắt gặp trong thời gian ngây ngất ở xứ sở phương Bắc này, rồi đem nhân với ý kiến của tất cả đàn ông mà tôi quen biết đã từng đến đây!

Đa số các nàng tóc vàng, mắt xanh. Có khi tóc vàng được thay bằng màu hạt dẻ, bạch kim hoặc nâu. Mắt luôn nhuộm màu của nước hồ xanh màu trời, rất trong và có chiều sâu. Ai cũng mũi cao thanh tú, môi đỏ như thịt cá hồi, da trắng như tuyết trên núi cao, và đặc biệt là chân dài rất... xa! Mỗi lần đi ngang qua các cửa hàng cửa hiệu thời trang dành cho quí bà, nhiều lúc tôi bỗng dưng tràn trề mặc cảm về chiều cao của mình khi nhìn thấy những bộ trang phục của những cô nàng có mức sàn từ 1,70m.

Nhưng trái với vẻ đẹp dịu dàng, thùy mị, nết na của phụ nữ VN, vẻ đẹp thật sự của phụ nữ Thụy Điển nằm chính ở sự tự tin. Các chị, các cô suy nghĩ, đi đứng, ăn nói từ trong nhà ra ngoài phố hết sức tự tin, mạnh mẽ và độc lập. Phụ nữ xứ này dẫn đầu thế giới về tỉ lệ tốt nghiệp đại học, có việc làm, có chức vụ quan trọng nơi làm việc. Quốc hội có đến 158/349 nghị sĩ là nữ, Chính phủ có 10/22 bộ trưởng là nữ. Phụ nữ được làm hết thảy mọi nghề, kể cả làm quân nhân. Mọi hành vi xâm phạm phụ nữ đều bất hợp pháp. Quảng cáo tìm người theo giọng điệu “ưu tiên nam giới” sẽ bị kiện ra tòa vì tội phân biệt giới tính.

Hằng năm, các công ty phải báo cáo so sánh mức lương của mọi nhân viên, nếu bị phát hiện trả lương thấp hơn cho phụ nữ là bị lôi ra tòa ngay. Phụ nữ khi sinh con được nghỉ hưởng lương rất dài (cả cặp vợ chồng được thay phiên nhau nghỉ đến một năm, trong đó buộc người chồng phải nghỉ ít nhất hai tháng để chia sẻ trách nhiệm chăm sóc con). Thụy Điển có nhiều trung tâm chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ, nhất là trước và sau khi sinh, đặc biệt là với những bà mẹ nuôi con đơn thân.

Có phải đời sống sung túc, thiên nhiên Bắc Âu tuyệt vời... đã làm nên nhan sắc Thụy Điển

Nhưng càng “say đắm” nhan sắc phụ nữ Thụy Điển bao nhiêu, tôi lại càng “buồn giận” cánh đàn ông xứ này bấy nhiêu! Ngoài phố, bạn thường gặp cảnh các ông bố đẩy xe nôi hoặc dắt tay con, trong khi người mẹ một mình tung tăng cười nói. Vào nhà, có thể bạn sẽ thấy anh chồng vào bếp nấu nướng (mà lại nấu nướng rất ngon!) hoặc tắm rửa cho con, trong khi vợ xem tivi hoặc đang làm việc trên laptop. Các anh lại không nhậu nhẹt gì, vì rượu được quản lý rất chặt chẽ, chỉ được bán trong một hệ thống cửa hàng riêng biệt, và các nhà hàng, quán bar phải có giấy phép riêng mới được kinh doanh chuyện “lai rai”. Ở đất nước này, mại dâm là bất hợp pháp, và khi bị bắt quả tang, nhà chức trách không đụng chạm đến các “nàng Kiều” mà chỉ tập trung phạt tiền rất nặng những kẻ “mua hoa”...

Đàn ông Thụy Điển ngoan hiền quá, nghiêm túc quá, nhưng lại làm “gương xấu” cho chị em nước khác có cớ mà “dạy dỗ” các đức ông chồng. Tôi cứ có một suy nghĩ “tăm tối” là đừng nên để chị em xứ ta đi du lịch Thụy Điển làm chi cho... hậu quả nghiêm trọng với các ông chồng!

Thiên nhiên bên cửa

Mùa xuân trên đảo Oland

Từ Amsterdam (Hà Lan), chiếc máy bay của Hãng hàng không Hà Lan KLM lao đi theo cách đi bóng của các tuyển thủ cơn lốc màu da cam, nên dù chỉ bay hơn thời gian một hiệp đấu bóng đá, chúng tôi ai cũng hoa mắt, ù tai, có người phải nôn thốc nôn tháo khi đặt chân xuống sân bay Copenhagen.

Nhưng ngay khi chiếc xe ca vượt biển trên chiếc cầu nối Đan Mạch - Thụy Điển, chúng tôi lập tức bỏ lại tất cả mệt nhọc xuống đại dương để tận hưởng một bức tranh thiên nhiên ba chiều “hoành tráng” bên ngoài cửa kính ôtô.

“Trợ cấp... mùa xuân”

Chúng tôi vượt biển để đến hòn đảo lớn thứ nhì Thụy Điển mang tên Oland. Cả hòn đảo như một trang trại khổng lồ, vừa qua những ngày ngủ đông lạnh giá và ẩm ướt, đang dọn mình chuẩn bị cho một mùa vụ mới. Những cánh đồng hiện chỉ có đất trộn với cỏ đang hồi sinh và những vũng lầy do tuyết tan chưa hết, nay mai sẽ được lấp đầy bằng những bạt ngàn dâu tây, khoai tây, củ cải đường... Cối xay gió, những bia đá dấu tích một thời Viking, những nghĩa trang nhỏ bé nằm yên lặng trong khuôn viên nhà thờ... giữ cho Oland cái vẻ vừa xưa cũ, vừa hoang sơ. Nông dân nơi này đều được nhà nước trợ cấp thường xuyên hằng năm không chỉ để hỗ trợ sản xuất nông nghiệp mà còn nhằm giúp nông dân không vì miếng cơm manh áo mà xẻ núi, phá rừng, chặt cây, hơn nữa còn góp công bảo vệ cảnh quan thiên nhiên. Tôi thích thú đặt tên cho loại trợ cấp này là “trợ cấp... mùa xuân” - trợ cấp cho sự sinh sôi cây trái, cỏ hoa, cho màu xanh nảy nở và sức sống bền lâu của núi đồi, sông suối.

Trên đảo Oland có những tấm bảng cấm du khách leo vào các cối xay gió vào mùa này, mùa chim có thể làm tổ bên trong. Gabriel Norevik là giám đốc trạm nghiên cứu chim di trú thuộc Trung tâm bảo tồn thiên nhiên Ottenby, nằm ở mũi đảo phía nam Oland, nơi biển Baltic reo vui với gió xuân và những đàn thiên nga đùa trên sóng. Gabriel đưa chúng tôi đi thăm nơi anh đã tình nguyện có mặt suốt bốn năm qua cùng đồng nghiệp nhẫn nại làm công việc gắn vòng cho từng chú chim di trú theo đàn hai mùa xuân thu “quá cảnh” đến đây trung bình 20.000 con/năm. Lúc này, chẳng có lấy một chú chim nào kịp bay đến để “chiêu đãi” du khách, đến nỗi Gabriel phải dùng một con vịt đồ chơi bằng nhựa để làm “giáo cụ trực quan” khi giải thích cách anh đón chim như thế nào, đeo vòng cho chim như thế nào... Nhưng tình yêu mà Gabriel dành cho thế giới loài chim, suốt từ năm lên 10 tuổi đến nay, vẫn hiện ra rất cháy bỏng nơi ánh mắt, giọng nói, điệu bộ... của chàng trai tuổi 8X này. Xem ra, ở đây chim được xếp vào “tầng lớp thượng lưu” chứ chẳng phải đùa.

Có con người là có hoa

Những ngày ở Stockholm, tôi thường lần tìm theo tiếng chim trời, tưởng chỉ vọng vào từ vịnh biển. Nhưng nhờ bàn tay dẫn đường của gió mà phát hiện vô vàn những ao hồ, bãi cỏ, công viên, rừng cây thênh thang chen giữa phố xá, bạn cùng chim muông, khiến cho Stockholm như một đô thị giữa rừng, mà tiếng chim là quà tặng của đất trời ban cho người dân Thụy Điển mỗi ngày bên cổng rào. Một mẩu tin của Reuters vào tháng 2-2007 cho biết cảnh sát đã bắt “quả tang” một cụ bà đang nuôi bầy thiên nga 11 con suốt sáu năm trời trong căn hộ 25m² của bà ở Stockholm. Cụ bà không được nêu tên tuổi này chắc chắn sẽ gặp rắc rối to vì luật bảo vệ động vật, dù theo lời khai của bà, sở dĩ bà nuôi chúng vì đã tìm thấy chúng trong tình trạng thương tật. Dĩ nhiên, cảnh sát đã tịch thu và chuyển hết bầy thiên nga này về khu bảo tồn thiên nhiên gần nhất.

Chợ hoa ở Slusen (Stockholm)

Trên mảnh đất Bắc Âu xinh đẹp này, tình yêu sâu đậm với thiên nhiên tồn tại như một tôn giáo không nghi lễ. Ở đây, tên đất, tên người thường mượn tên hoa lá, cỏ cây. Nơi đâu cũng có những khu bảo tồn thiên nhiên. Và không có nước nào như Thụy Điển lại có luật cho phép bạn được tự do đi lại, vui chơi trong thiên nhiên, dù là đồng cỏ, hồ ao, rừng cây hay trang trại thuộc sở hữu của bất kỳ ai, miễn là không làm gì phá hoại đến tài sản người khác và môi trường tự nhiên. Các gia đình Thụy Điển thường cùng đi dạo, đi xe đạp trong công viên, đi câu cá ở miền quê, cắm trại trong rừng với những chiếc xe có rơmooc như những căn nhà di động. Và ở quần đảo Stockholm, nơi hồ Maralen và biển Baltic gặp nhau với 24.000 đảo lớn nhỏ xếp thành hình cánh quạt, đang chứa hơn nửa triệu chiếc thuyền buồm và canô của tư nhân, cùng không biết bao nhiêu những nhà nghỉ cá nhân thường xuyên đón chủ vào những dịp cuối tuần.

Và tôi đã học được cách thôi ngạc nhiên khi thấy ở Thụy Điển cứ có nhà cửa, có con người là có hoa. Hoa có mặt ở khắp nơi. Hoa mọc trên mặt đất. Hoa trồng trong chậu. Hoa đủ màu, đủ sắc chen lá xanh, cỏ xanh. Từ trong cửa sổ nhìn ra, thấy hoa ngoài vườn, ngoài sân, bên hàng rào. Từ ngoài đường nhìn vào, lúc nào cũng thấy hoa bên bậu cửa sổ. Và có cả nến. Nến trên bàn ăn, trong phòng khách, bên hành lang, trên giá sách, giá đàn, vách tường... Nến cắm trên giá nến, nến cháy trong ly, trong bình, trên đĩa... Nến cháy không khói và không chảy thành dòng. Chân nến, giá nến với vô vàn kiểu dáng, chất liệu được bày bán khắp nơi. Gia đình nào cũng có hàng thùng nến trong nhà. “Trong ngọn lửa của nến, tất cả mọi sức mạnh của thiên nhiên đều hoạt động: sáp, bấc, lửa, không khí hợp nhất trong ngọn lửa cháy bỏng, linh động, có màu sắc. Bản thân chúng là một tổng hợp tất cả yếu tố của thiên nhiên” - nhà thơ Đức Friederich Novalis đã viết như thế về sự hiện diện của nến trong mái nhà của con người.