“Dưới sông sấu lội...”

Thế nhưng rất lặng lẽ, nghề nuôi cá sấu đang ngày một phát triển để mang lại một lợi nhuận không nhỏ cho những người muốn biến loài bò sát có từ kỷ Jura này trở thành vật nuôi.

Vui buồn cùng cá sấu

Đất Sài Gòn - Gia Định xưa nổi tiếng là vùng có nhiều sấu, đến nỗi thực tế này đã đi vào thành ngữ: “Dưới sông sấu lội, trên rừng cọp um”. Nhiều là vậy và nổi tiếng hung dữ là vậy, nhưng có mấy ai biết tại Việt Nam loài vật này đã từng đứng bên bờ vực tuyệt chủng. Đó là vào năm 1986, khi Nhà nước tuyên bố rằng cá sấu hoang dã tại Việt Nam đang có nguy cơ bị xóa sổ. Lúc đó Thảo Cầm Viên Sài Gòn là nơi duy nhất tại Việt Nam có thể nuôi cá sấu đẻ. Và cũng trong những năm tháng đó, nghề nuôi cá sấu tại TPHCM đã lặng lẽ hình thành.

Với những người nuôi cá sấu thì khoảng thời gian đầu thập niên 1990 thật sự là những năm rất khó khăn. Không có tài liệu hướng dẫn nuôi, con giống thì hiếm và đắt, chưa bao giờ nuôi, kinh nghiệm thì chẳng có vì "đầu ra” cũng không, do Nghị định 18/HĐBT cấm việc buôn bán, giết cá sấu lấy da. Lúc đó, cả TP chưa có đến 800 con cá sấu nuôi. Vậy là người nuôi đành phải “lách luật", âm thầm giết mổ rồi cũng âm thầm bán cho thương lái, dù biết bị ép giá. Rất nhiều người phải từ giã giấc mơ biến cá sấu thành tiền trong thời gian này. Cá sấu ngày ấy sau khi bị giết chỉ lấy mỗi bộ da, còn bao nhiêu thịt đều bỏ đi vì chẳng ai nghĩ có thể ăn được thịt của nó. Nhưng rồi cứ chỉ lấy da cá, mà thịt cứ đem bỏ đi thì thật tiếc của, cho nên người ta liều ăn thử xem sao. Ai ngờ, theo lời một người nuôi sấu lâu năm thì: “Thịt ngon hơn thịt gà, xương rất giòn, còn lớp da xù xì, gai góc vậy nhưng khi chiên lên lại béo khỏi chê!". Từ đó, thịt sấu nghiễm nhiên trở thành đặc sản, vì dù sao cũng là thịt... thú dữ. Và giới nuôi sau đã nhất trí bầu chọn quán ăn đầu tiên dám bán thịt của "ông” là quán Chiều Nay ở quận 3 vào năm 1998. Vì còn quá xa lạ với thực khách nên giá thịt sấu lúc đó khá rẻ ở mức vừa bán vừa cho. Người chủ trại sấu nói trên nhớ lại: “Lúc đó ăn một cái chân sấu nướng chỉ mất 70.000 đồng. Bây giờ có bỏ 400.000 - 500.000 đồng cũng không có mà ăn”.

"Hềt cơn bĩ cực tới hồi thái lai", Nhà nước bỏ luật cấm buôn bán, giết mổ cá sấu. Đầu ra được khai thông, cá sấu dần trở nên có giá, có lúc giá cá sấu thịt lên đến 200.000 đồng/kg. Số lượng cá sấu nuôi tăng lên để đáp ứng nhu cầu thị trường. Theo Chi cục Kiểm lâm TPHCM thì hiện nay cả TP có 48.600 con sấu. Số cá sấu này xuất ra tưởng là cơ bản để phục vụ cho thị trường trong nước, nhưng một chủ trại nuôi cá sấu cho biết phần lớn lại được thương lái mua, chuyển ra miền Bắc, sau đó đưa sang Trung Quốc một cách bất hợp pháp. Hầu hết cá sấu được nuôi tại những trang trại tư nhân là cá sấu thịt, chỉ cần 2,5-3 năm tuổi là có thể xuất chuồng được. Ở những trại như vậy rất ít con giống vì cá sấu muốn sinh sản tốt là phải từ 10 năm tuổi trở lên. Đến thăm trại nuôi cá sấu của gia đình anh Thái Đức Hoán tại Củ Chi, chúng tôi nghe anh kể: “Con cá sấu rất dễ nuôi, không hề có bệnh dịch, có chăng là bị bệnh đường tiêu hóa nếu cho ăn không kỹ. Cá sấu càng lớn thì khoảng thời gian giữa các lần cho ăn càng dài, đến 2 năm tuổi trở lên thì một tuần cho ăn 2 lần là được. Nếu nuôi đúng cách thì hằng năm trọng lượng sấu tăng gấp đôi, sau 3 năm có thế xuất chuồng. Đặc biệt là cá sấu càng nuôi lâu thì thịt càng ngon, chứ không giống các loài khác". Trại cá sấu của gia đình anh Hoán có diện tích 5 hecta, hiện nay có 16 chuồng với hơn 1.000 con, hầu hết đã nuôi được hơn hai năm. Trước kia trang trại này nuôi đà điểu, nhưng rồi nhận thấy lợi nhuận do con cá sấu mang lại cao hơn nên mấy anh em đã quyết định chuyển. Bước vào nghề nuôi cá sấu từ năm 1995, tự nhận mình chỉ thuộc hàng em út trong nghề nhưng anh cũng đã trải qua đủ những thăng trầm với con cá sấu. Đã có thời điểm giá cá sấu thit tụt thê thảm, chỉ còn có 60.000 đồng/kg, bán thì lỗ, nuôi tiếp lại càng lỗ hơn. Nhưng rồi khó khăn cũng qua, khi mà những sản phẩm từ con cá sấu tìm được chỗ đứng trên thị trường. Vừa qua, trang trại của anh Hoán đã xuất hơn 700 con cá sấu thịt, thu về hơn 700 triệu đồng. Dễ nuôi, lợi nhuận thu về tương đối cao, liệu nuôi cá sấu có phải là một giải pháp tốt cho những hộ nông dân vượt đói nghèo không? Trả lời câu hỏi này, anh Hoán nói: "Nói là vậy, nhưng theo tôi con cá sấu không phải là một giải pháp để xóa nghèo cho nông dân. Nuôi loài này ngoài diện tích chuồng trại thì chi phí cho thức ăn hằng ngày cũng là một khó khăn không dễ giải quyết". Quả thật, với hơn 1.000 con sấu ở độ tuổi 2 năm, hằng ngày anh phải cung cấp 150 kg cá vụn, giá một kg 4.000 - 5.000 đồng. Đây là một thách thức không nhỏ với những hộ nông dân ít vốn, mong được xóa đói giảm nghèo.

Đưa cá sấu vào hợp tác xã

Trước khi chia tay, anh Hoán khuyên chúng tôi: “Anh nên đến thăm làng cá sấu Sài Gòn đi, đó mới là nơi có bầy sấu lớn nhất TPHCM". Chuyển về từ làng cá sấu Hoa Cà Bình Triệu, làng cá sấu Sài Gòn nằm trên đường Hà Huy Giáp trước cầu Ông Đụng, quận 12, trên đường đi Lái Thiêu. Điều rõ nhất ở đây là địa điểm xây dựng làng nằm trong một khu vực ngập nước, một môi trường sinh thái phù hợp với tập quán sinh sống của cá sấu trong tự nhiên. Làng là một quần thể bao gồm nhiều hoạt động như trại nuôi cá sấu, quán ăn đặc sản thịt cá sấu tươi, xưởng may da và cửa hàng bán sản phẩm từ da cá sấu, phòng triển lãm cá sấu, khu câu cá sấu phục vụ khách du lịch... Chuyên viên kỹ thuật của làng nghề là anh Tôn Thất Hưng, nguyên là là kỹ thuật viên nuôi thú lớn của Thảo Cầm Viên Sài Gòn, cũng là người Việt đầu tiên cho ấp nở trứng cá sấu. Hiện nay số cá sấu được nuôi trong trại tại làng cá sấu khoảng 550 con, hầu hết là cá sấu nuôi lấy giống từ 7 năm tuổi trở lên. Con giống từ đây sẽ cung cấp cho những hộ vệ tinh nuôi cá sấu thịt có quan hệ hợp tác với Công ty Cá sấu Hoa Cà. Chỉ tính riêng quận 12 thì số vệ tinh của công ty là 34 hộ, còn ở những quận, huyện hoặc tỉnh, thành khác thì số hộ hợp tác với công ty là hơn 80. Trong số các hộ nằm trong hợp tác xã, có hộ góp vốn rồi ăn chia 50-50 với công ty, có hộ được công ty giao con giống để nuôi, khi cá sấu xuất chuồng sẽ được hưởng 13.000 đồng/kg. Đàn cá sấu hiện nay của cả làng cá sấu đã trên 10.000 con. Trong năm 2004, làng đã chuẩn bị xuất khoảng 400, 500 con sang Hàn Quốc. Đây là nước thăm dò thị trường ngoài nước của Công ty Cá sấu Hoa Cà. Chủ trương của công ty chủ yếu là kinh doanh những sản phẩm từ thịt và da cá sấu chứ không phải xuất cá sấu nguyên con. Cách đây vài năm, anh Tôn Thất Hưng đã thả chừng 80 con cá sấu về rừng Cát Tiên để phục vụ công tác bảo tồn, nhưng sau đó không biết lớn lên trong môi trường nuôi nhốt, khi về với thiên nhiên chúng có thích nghi được không. Từ một hung thần miền sông nước, con người phải tôn lên hàng "ông", đến nay cá sấu đã trở thành một vật nuôi để đem lại những lợi nhuận không nhỏ. Mong sao đi cùng với lợi nhuận là công tác bảo tồn, để người ta sẽ còn nhắc mãi: "Dưới sông sấu lội..." như một sự gợi nhớ về dĩ vãng hào hùng, những gian khổ, hy sinh của những người đi mở cõi thuở xưa.