Thế giới con tem

Vậy nhưng, đi sâu vào thế giới con tem, ta mới hiểu có rất nhiều loại tem mà mỗi loại có giá trị riêng của nó. Cái vật nhỏ bé ấy chứa đựng trong nó nhiều điều thú vị khiến bao người say mê tìm kiếm, cất giữ như một thứ gia bảo. Sưu tầm tem là một thú chơi tao nhã mang tính văn hóa. Ai chơi tem cũng muốn sở hữu những bộ sưu tập độc đáo, không “đụng hàng”. Được như thế phải tốn không ít thời gian, công sức và tiền bạc. Thời gian gần đây, thú chơi tem được khơi dậy từ việc thành lập nhiều câu lạc bộ sưu tầm tem tại TPHCM...

Nhộn nhịp chợ tem

“Chợ tem" là tiếng dân trong nghề chơi tem gọi một quán cà phê nhỏ trong khuôn viên Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM trên đường Phó Đức Chính (quận 1). Đến hẹn lại lên, sáng chủ nhật hằng tuần là ngày họp chợ. Quán bình dân, chẳng có gì đặc biệt, nhưng khách cũng lai rai từ đầu giờ sáng. Họ đến đây không chỉ để uống cà phê mà mục đích chính là... chuyện trao đổi con tem.

Tôi “nhập thị” vào giờ cao điểm, khoảng hơn 9 giờ sáng, khi câu chuyện ở các bàn đã trở nên rôm rả. Chẳng có tủ kính trưng bày hay khung tem, chỉ có mấy cuốn album tem chuyền tay nhau. Tôi may mắn gặp được hai ông trong nhóm “Ngũ Hoa", những tay chơi tem cựu trào từ thời trước giải phóng. Người đầu tiên là ông Quảng, cứ cách một hai tháng mới từ Quảng Châu (Trung Quốc) mang tem sang Việt Nam để bán một lần. Năm nay, ông Quảng đã ngoài 70 tuổi, dáng người ốm, hơi khòm, đầu tóc đã bạc, hom hem đeo kính lão. Tuy không xuất hiện thường xuyên nhưng ông là một trong số đầu mối lớn cung cấp hàng cho dân chơi tem. Phần lớn khách tìm đến ông ở chợ tem để mua hoặc đặt hàng.

Ông Quảng không phải là nhà sưu tầm tem (STT), chỉ thuần kinh doanh, mua từ đại lục các loại tem Trung Quốc, Nhật, Tiệp Khắc..., cả bưu thiếp, phone card, hoặc những “đặc sản" được đặt mua từ trước sang bán cho khách ở Việt Nam. Bán xong, ông lại trở về và tìm hàng cho chuyến sau.

Người thứ hai là ông La Văn Lâm, thường gọi ông La, là người Hoa sống ở Chợ Lớn. Ông được biết đến như người chuyên chơi tem Liên Xô trước đây. Cái tên Liên Xô chỉ còn trong quá khứ và bộ sưu tập của ông cũng “lên ngôi” vì có nhiều hàng hiếm. Khi tôi hỏi ông còn tem của nước khác theo chủ đề nào “độc" nữa không, ông cười vui: “Chọn chơi để giải trí thôi, nhưng tem của nước khác thì không nhiều, giống như người ta, chim, hoa, cá, cảnh, mỗi thứ có một ít". Ông còn cho biết thêm rằng chủ đề càng hẹp thì bộ tem càng đắt, ví dụ hoa thì chỉ một loại như hồng, cúc... chứ tràn lan đủ loại là kém giá. Có lẽ trong nhóm “Ngũ Hoa” thì ông Đỗ Thành Kim nói rành tiếng Việt nhất. Ông hành nghề dược nhưng đam mê tem từ lúc chưa có nghề tay phải nên đến bây giờ ông có trong tay những bộ sưu tập tem quý gần như hoàn chỉnh thời chế độ cũ, cả những con tem in thử... Nếu chỉ nhìn cái vể xuềnh xoàng bên ngoài thì khó biết các ông đang sở hữu một gia tài quý hiếm về tem như thế.

Đến phố tem dù một lần cũng đủ thấy dân chơi tem bất phân tuổi tác, nghề nghiệp. Dễ thấy những cặp kính lão, những mái đầu bạc với những cái tên vào hàng “trưởng lão" đã nêu. Còn hàng “sư thúc, sư huynh” thì nhiều hơn nữa, như chú Tường, chú Trọng, anh Tuấn Lai - những người chuyên tìm nguồn hàng thất lạc bên ngoài từ các vựa ve chai, lạc xong hồi những năm 1980. Nghe nói khi đó nhiều lần họ kiếm được “vàng lẫn trong thau". Lại có người chuyên chơi bao thư và dấu nhật ấn như anh Tạ Phi Long, hoặc anh Đức Lộc, là một kiến trúc sư nhưng đều vì tình yêu với con tem mà bận mấy vẫn tranh thủ ghé qua. Có lẽ trẻ nhất là Phạm Hoàng Việt, 20 tuổi, đang làm công việc thiết kế, dàn trang tại một tòa báo, vừa say tem, vừa chịu khó hướng dẫn cho các em nhỏ ở nhà văn hóa thiếu nhi. Bộ sưu tập của Việt về dấu nghiệp vụ bưu điện được xếp vào hàng có đẳng cấp. Cả khách trong nước lẫn nước ngoài đều biết tiếng tìm đến thưởng ngoạn bộ sưu tập đó. Không thiếu những ông Tây to bè say sưa nhìn ngắm những con tem bé xíu và... xì xồ. Vinh, một tay họa sĩ lãng tử đất Hà Thành đang lùng cho đủ bộ khủng long và máy bay cũng đáp xe ôm đến. Hay như Thắng, anh chàng sinh viên ngành du lịch, thích phiêu lưu đây dó, nhưng chưa có điều kiện thì viễn du bằng con tem vậy, xứ sở nào cũng tới được mà!

Chân dung “tứ trụ” - nơi khơi nguồn

Ai đến chợ tem đều biết ông Tấn Lợi, họ Cao, cũng là một cao thủ, đến nỗi người trong giới đã ưu ái xếp hàng thứ nhất: “Nhất Lợi, nhì Mai, tam Bình, tứ Tú". Chợ tem dời về đây từ năm 1999 và ông Lợi cũng bám trụ ở chốn này từ lúc ấy. Ông không vợ con, sống cùng gia đình của người em gái ở quận 4. Tính ông thâm trầm, ít khi chịu nói về mình nhưng thân hữu đều biết rằng bằng những con tem, ông đã nuôi được cháu vào đại học. Những ai bắt đầu chơi tem, chưa có kinh nghiệm nhận biết thực hư về tem thì rất an tâm khi mua hàng của ông, dù giá hơi đắt hơn một chút. Trong kho hàng của ông tất thảy đều là tem trắng, còn giữ nguyên răng cưa, hình ảnh sắc nét, được bọc cẩn thận bằng plastic, đúng là tiền nào của nấy. Vì thế, một góc bàn nhỏ của ông trong cà phê tem vẫn được nhiều người tìm đến như một địa chỉ tin cậy.

Chị Nguyễn Thị Kim Mai, Chủ nhiệm CLB Sưu tầm tem (STT) của Nhà Văn hóa Thanh niên được biết đến như là người khơi nguồn “say tem" trong giới trẻ. Trò chuyện với chị mới hay đó là một phụ nữ vui vẻ, năng nổ và rất tâm huyết với công tác phong trào. Thảo nào, người ta tôn chị lên vị trí thứ nhì trong "tứ trụ”. Ở CLB STT, có bạn trẻ khi mới đến chưa hề có khái niệm về tem sống, tem chết (tem chưa hoặc đã đóng dấu bưu điện) hay FDC là gì (First Day Cover: ngày phát hành đầu tiên) nhưng bây giờ đã trở thành chủ nhân nhiều bộ tem đáng nể. Hơn 5 năm, CLB STT hoạt động dưới sự dẫn dắt của chị đã nâng được cả về lượng lẫn về chất.

Người thứ ba trong “tứ trụ”, là anh Phùng Thắng Bình, người đàn ông trung niên có giọng Bắc từ tốn, mới gặp không gây ấn tượng gì đặc biệt, nhưng khi vui chuyện thì luôn làm người khác ngạc nhiên bởi trí nhớ cũng như sự hiểu biết về thế giới tem bao la của anh. Chỉ liếc sơ con tem, anh đã có thể nói về lịch sử, văn hóa và tất cả những chi tiết liên quan đến con tem. Để thỏa mãn sự đam mê, anh đã mở cả thư quán tem. Hiện anh là Giám đốc Trung tâm Vietphilcen (36 Nguyễn Thị Diệu). Bằng một cái click trên mạng, anh đã có sự “cộng hưởng" của bao nhiêu bạn bè. Những trăn trở, buồn vui được cùng nhau chia sẻ, và những cánh thư cứ bay đi, bay về. Anh bộc bạch chân tình: “Con tem nào cũng thú vị. Càng chơi lâu càng thấy tem thế giới mênh mông quá, quay lại chơi tem Việt Nam thì “xây xẩm” vì giá đắt hơn cả tem nước ngoài!". Chính vì thế, Vietphilcen luôn cố gắng cung cấp tem với giá hợp lý nhất để mọi người yêu thích đều có thể chơi tem được.

Vị trí thứ tư trong hàng "tứ trụ” là Tú, một cô gái nhỏ nhắn (tên trong giấy tờ còn đẹp hơn nhiều: Nguyễn Khánh Ái Phi). Tú là con gái của chú Nguyễn Khánh Hồng, người mở ra thư quán STT ở số 4 Bà Huyện Thanh Quan. Cha truyền con nối, chú Hồng giao việc cho Tú ở thư quán để giao dịch nên trong việc mua bán tem, cô tỏ ra khá am tường. Do có mối trao đổi trực tiếp với nhiều nước trên thế giới nên nguồn hàng nơi đây khá phong phú, có nhiều tem mới để thường xuyên cung cấp cho người chơi. Đây cũng là địa chỉ của CLB STT Tiêu Chuẩn, nơi tập hợp những nhà sưu tầm trụ cột của thành phố để tổ chức các hoạt động trao đổi, nghiên cứu, hướng dẫn nghệ thuật STT.

Kinh doanh và văn hóa

Anh Bình kể rằng có một người làm giàu chân chính từ con tem. Đó là một thầy giáo ở Hà Nội mê chơi tem, biết nghệ thuật trao đổi tem mà có lãi đủ nuôi các con học đại học và thành tài. Trước khi qua đời, ông làm di chúc để lại tài sản cho các con, mỗi người được hưởng một chủ đề tem trong bộ sưu tập của ông. Các con không ai nối được nghiệp cha, nhưng họ giữ tem lại làm lưu niệm như của gia bảo.

Gần đây có vụ giả mạo chữ ký Đại tướng Võ Nguyên Giáp trên tem để kinh doanh lừa đảo. Vì giá trị hấp dẫn của những vật quý hiếm, người ta sẵn sàng bỏ tiền với bất cứ giá nào mong có được con tem độc đáo. Kẻ gian nắm được “thóp” đó, làm hàng giả, chẳng khác nào trát một vết bẩn vào sân chơi vốn tôn trọng sự trong sạch này.

Bạn có biết, khi một sản phạm có lỗi thì lại đắt giá không? Trong trường hợp này đích thị là con tem đấy! Tem lỗi, hay còn gọi là tem dị bản (tem có sai sót một cách không chủ ý trong khâu in ấn so với tem được phát hành cùng mẫu, chẳng hề sai màu in, hình chìm, in sai chữ số ngày tháng, in ngược hoặc mất hình ảnh, răng tem đục bị lệch...) đôi khi trở thành con tem có giá trị rất cao trên thị trường. Tùy theo lỗi và số lượng tem lỗi nhiều hay ít mà giá của con tem trên thị trường sẽ cao hay thấp.

Chơi tem - một thú chơi lành mạnh, bổ ích, làm giàu kiến thức, vì qua đó có thể tìm hiểu về lịch sử, con người, văn hóa, nghệ thuật... rất đáng được khích lệ và phát triển. Nhìn chung, sưu tầm và kinh doanh tem ở ta vẫn còn manh mún so với các quốc gia phát triển. Định hình và thúc đẩy phong trào chơi tem là việc nên làm. Có những cái tên rất khiêm tốn trên bản đồ thế giới như San Marino (Ý), Andorra (giữa Pháp và Tây Ban Nha), hay Liechtenstein (Trung Âu)... nhưng thu nhập từ buôn bán tem lại chiếm tỉ trọng lớn trong tổng thu nhập quốc dân. Nói người để nghĩ đến ta, trong xu thế hội nhập và phát triển, hy vọng con tem Việt Nam sẽ đẹp hơn, đa dạng hơn, thu hút được sự chú ý của nhiều người hơn.