Sandbox công nghệ: Cơ hội để start-up Việt vươn ra quốc tế

 Việt Nam được đánh giá là thị trường tiềm năng cho hệ sinh thái khởi nghiệp (start-up) công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực blockchain. Tuy nhiên, do chưa có hành lang pháp lý rõ ràng, nhiều start-up Việt buộc phải ra nước ngoài lập pháp nhân để gọi vốn và triển khai sản phẩm.

Khung pháp lý phải thuận lợi

Theo Liên minh Chuyển đổi số DTS Group, mỗi năm Việt Nam có khoảng 500 - 1.000 start-up blockchain, nhưng phần lớn phải đăng ký hoạt động ở nước ngoài, nơi công nhận tiền số là tài sản hợp pháp. Nhiều cái tên lớn như Sky Mavis, KardiaChain, Kyber Network… có vốn hóa trên 100 triệu USD đều do người Việt sáng lập nhưng đặt trụ sở ở nước ngoài, trong khi đội ngũ và thị trường chính vẫn ở Việt Nam.

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ThS Phạm Mạnh Cường, nhà sáng lập Công ty TNHH Wischain - chuyên tư vấn và triển khai các dự án blockchain, nhận định do thiếu quy định rõ ràng khiến doanh nghiệp (DN) rơi vào thế vừa làm vừa lo.

Chẳng hạn, việc thiếu quy định cụ thể về xác định tài sản số, cấp phép công nghệ mới hay vận hành sàn giao dịch tiền mã hóa… khiến nhiều DN rất khó gọi vốn, thậm chí khi huy động qua hình thức phát hành token (tài sản số) dễ bị hiểu lầm là lừa đảo. Ngoài ra, việc vận hành sàn giao dịch tiền mã hóa hay phát triển công nghệ mới cũng thiếu hướng dẫn cụ thể, khiến nhiều DN gặp khó.

Một rào cản khác là cơ chế sandbox hiện nay thiếu nhất quán giữa các địa phương. Ở TP Đà Nẵng, DN được hỗ trợ tích cực khi tham gia sandbox, trong khi TP HCM tuy cởi mở nhưng vẫn còn thận trọng. Sự thiếu đồng bộ này khiến nhiều DN lựa chọn chuyển hướng sang các trung tâm như Singapore, Hồng Kông (Trung Quốc), Dubai - Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất, nơi có khung pháp lý thuận lợi, hỗ trợ thuế, đặc biệt là vốn đầu tư.

Bà Lê Ngọc Mỹ Tiên, đồng sáng lập Blockchainwork, cho hay start-up Việt thường chọn lập pháp nhân ở nước ngoài để thử nghiệm và gọi vốn vì thiếu khung pháp lý trong nước.

Trong khi đó, tại Singapore hay Nhật Bản, nếu muốn vận hành sàn giao dịch tài sản số, DN phải đáp ứng các điều kiện cụ thể như xin giấy phép hoạt động và nghĩa vụ thuế… "Sự minh bạch giúp DN yên tâm phát triển và thu hút được nguồn vốn đầu tư, tạo niềm tin cho thị trường" - bà Tiên nói.

Ở lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), ông Đinh Hoàng Kiên, người sáng lập Công ty TNHH VedaX, cho rằng chi phí tuân thủ thuế còn cao, thủ tục chứng minh để được ưu đãi phức tạp. Ngoài ra, chưa có định mức chi phí phù hợp cho sản phẩm công nghệ cao như AI, gây khó khăn cho DN triển khai ở quy mô lớn.

Cần thị trường hơn là vốn lớn

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 68 với cơ chế thử nghiệm có kiểm soát được kỳ vọng tạo cú hích cho các start-up công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực blockchain, AI và fintech (công nghệ tài chính). Tuy nhiên, để biến kỳ vọng thành hiện thực, giới chuyên gia và DN cho rằng cần nhìn thẳng vào những khó khăn hiện tại và sớm có giải pháp tháo gỡ, thay vì triển khai hình thức, thiếu gắn kết với thực tiễn thị trường.

ThS Cường đề xuất sandbox cần minh bạch, linh hoạt, có tiêu chí rõ ràng và quy trình phê duyệt, giải ngân nhanh. Địa phương phải đồng hành với DN từ thủ tục đến kết nối vốn, thay vì để họ "tự bơi".

Ông Cường dẫn chứng: Từ năm 2016, Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) đã triển khai sandbox, hỗ trợ hơn 140 công ty fintech và blockchain, giúp Singapore nhanh chóng trở thành trung tâm tài chính số hàng đầu châu Á. Tại Anh, sandbox của Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) giúp các công ty như Revolut, Monzo phát triển mạnh mẽ. "Sandbox là chìa khóa để bứt phá nhưng phải làm thật, làm rõ và làm cùng DN" - ông Cường nhận định.

Ông Đinh Hoàng Kiên cho rằng sandbox không nên chỉ hỗ trợ bên phát triển công nghệ mà cần khuyến khích cả bên mua - là các DN, tổ chức sẵn sàng ứng dụng sản phẩm công nghệ Việt. "Một khoản ưu đãi nhỏ như miễn thuế GTGT hoặc các hình thức khuyến khích khác cho bên mua, chỉ tốn khoảng 1 đồng nhưng có thể tạo lực hút lớn cho thị trường, mạnh hơn nhiều so với 100 đồng hỗ trợ bên bán" - ông phân tích.

Theo ông Kiên, điều start-up cần không phải là vốn lớn mà là thị trường. Việc có khách hàng sẽ thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong bối cảnh thị trường công nghệ trong nước còn non trẻ, nhà nước nên có chính sách tạo đầu ra, chẳng hạn cho phép DN cung cấp dịch vụ trong các dự án công như sân bay, hạ tầng, giao thông...

Từ bài học chương trình "Make it in Germany" của Đức, ông Kiên cho rằng Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành điểm thử nghiệm công nghệ quốc tế nhờ lợi thế về chi phí, nhân lực trẻ và thị trường đang phát triển. "Có thể áp dụng cơ chế hậu kiểm trong vòng 6 tháng, chấp nhận rủi ro có kiểm soát, như Mỹ từng làm với xe tự lái của Tesla" - ông Kiên đề xuất.

"Nếu sản phẩm thử nghiệm thành công tại Việt Nam sẽ góp phần nâng tầm thị trường, đưa công nghệ Việt ra quốc tế. Khi đó, sandbox không chỉ là công cụ thử nghiệm mà trở thành bệ phóng phát triển toàn diện" - ông Kiên nhấn mạnh.