Số dư không mong đợi ở Nhật Bản

Mới đây, Tòa án Tối cao Nhật Bản vừa công bố số tiền cao kỷ lục mà chính phủ Nhật Bản thu được từ tài sản của những người đã qua đời mà không có người thừa kế trong năm tài chính 2024 - con số cao nhất kể từ năm 2013 (cũng là năm dữ liệu này bắt đầu được ghi nhận): 129,1 tỉ yen. Theo đài NHK, số tiền này cao gấp 3,8 lần con số 33,6 tỉ yen của năm 2013.

Theo luật của Nhật Bản, nếu một người qua đời mà không có người thừa kế - như vợ hoặc chồng, con cái, cha mẹ hoặc anh chị em ruột - cũng như không có di chúc, tài sản sẽ thuộc về nhà nước sau khi thanh lý viên do tòa án gia đình chỉ định thanh toán các khoản thuế chưa trả, chi phí tang lễ và các chi phí khác.

Yếu tố chính dẫn đến sự gia tăng số lượng tài sản vô thừa nhận chính là số người cao tuổi sống một mình ở Nhật Bản ngày một nhiều hơn sau thời gian dài tỉ suất sinh suy giảm dẫn đến già hóa dân số. 

Theo hãng tin Bloomberg, dân số Nhật Bản đã giảm đều đặn kể từ khoảng năm 2009 trở đi. Dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Nhật Bản cũng cho thấy số người Nhật qua đời mà chưa từng kết hôn, không có người thân gần gũi duy trì xu hướng tăng lên.

Theo luật sư Yoshida Shuhei, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thừa kế Nhật Bản, một nguyên nhân khác là một số người được thừa kế lớn tuổi chọn từ bỏ quyền thừa kế vì lo ngại phải giải quyết quá nhiều rắc rối kèm theo. Nói với Bloomberg, ông Koji Nambu tại công ty luật Miyake & Partners (Nhật Bản) cho rằng số ca tử vong ngày một tăng cũng là một yếu tố, song hành với tỉ lệ lập di chúc tương đối thấp. 

Dữ liệu của chính phủ cho thấy số ca tử vong tăng mạnh vào năm 2022 và tiếp tục tăng vọt, đạt 1,6 triệu trường hợp vào năm 2024. Thêm vào đó, theo bà Makiko Okamoto, Phó Giám đốc nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Nhật Bản (JRI), các nguyên nhân dẫn đến lượng tài sản không được thừa kế có liên quan mật thiết đến nhau: Tỉ lệ kết hôn giảm cũng khiến tình trạng thiếu người thân khi cao tuổi tăng lên, đồng thời các mối quan hệ gia đình suy yếu. 

Trước cục diện đó, ông Shuhei cho rằng một trong các giải pháp dành cho những người già cô đơn như vậy là tặng tài sản cho người chăm sóc hoặc các tổ chức từ thiện sau khi qua đời. Nhưng để làm được điều đó, họ cần sớm cân nhắc vì cần phải có di chúc để hiến tặng tài sản.

Đây không phải biểu hiện duy nhất phản ánh bức tranh nhân khẩu học u ám của Nhật Bản. Số liệu của chính phủ công bố vào năm 2024 cho thấy số lượng nhà trống, được gọi là akiya, tính đến tháng 10-2023 đã tăng lên hơn 9 triệu căn (cao hơn nửa triệu so với cuộc khảo sát năm 2018) và chiếm gần 14% tổng số nhà ở Nhật Bản - theo hãng tin Kyodo. 

Tuy nhiên, ước tính của Viện Nghiên cứu Nomura (Nhật Bản) cho thấy thực tế có thể có tới gần 11 triệu căn akiya, chiếm hơn 30% tổng số nhà ở nước này trong một thập niên qua. Ở Nhật Bản, đất trống phải chịu thuế cao hơn đất có nhà, làm tăng gánh nặng tài chính khi phải phá dỡ nhà cũ và khiến một số người tránh thừa kế tài sản là nhà ở.

Hồi tháng 8 năm nay, dữ liệu chính phủ Nhật Bản đã ghi nhận mức sụt giảm dân số kỷ lục vào năm 2024: Giảm khoảng 908.000 người so với năm trước đó xuống còn hơn 120,6 triệu người. Năm 2024 cũng là năm thứ 16 liên tiếp Nhật Bản đối diện với tình trạng suy giảm dân số.