Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Cần một cơ chế

Khó khăn nhiều năm chưa được giải quyết

Trong lần trả lời báo chí, đại diện Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường cho biết trong năm 2021, lực lượng QLTT đã tịch thu, xử lý trên 51.700 đơn vị gồm máy vape, cây hút, điếu hút, chai tinh dầu các loại sử dụng cho thuốc lá thế hệ mới nhập lậu. Năm 2020, cơ quan chức năng cũng đã tịch thu 181.898 đơn vị. Hàng năm, ngân sách thất thu do buôn lậu những sản phẩm thuốc lá ước tính đến 8.500 tỷ đồng.

Tại Công văn 8750/VPCP tháng 10-2020, Chính phủ đã yêu cầu các bộ, ngành liên quan khẩn trương đề xuất chính sách quản lý đối với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng và trình Thủ tướng vào tháng 12-2020. Bộ Công thương cũng đã nhiều lần điều chỉnh dựa trên ý kiến các Bộ ngành. Tuy nhiên đến nay vẫn chờ đợi quyết định cuối cùng từ Chính phủ.

Trước đó, các bộ ngành nhiều lần nêu ra những khó khăn trước sự tấn công của nguồn hàng lậu và cách xử lý đối với nhóm sản phẩm này vì chưa có văn bản hướng dẫn chính thức. Điều này đã gây nhiều trở ngại trong công tác quản lý, kiểm soát.

Tại buổi Tọa đàm về Khung pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới tổ chức tại Hà Nội vào năm ngoái, nhiều ý kiến từ các bộ ngành đã đưa ra những ý kiến xoay quanh việc cần phải sớm ban hành một khung pháp lý cho thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Việt Nam.

Đại diện Vụ Pháp luật Hình sự- Hành chính (Bộ Tư pháp) cho rằng, sự xuất hiện của mặt hàng thuốc lá thế hệ mới có liên quan trực tiếp tới hệ thống luật hiện hành về phòng, chống tác hại của thuốc lá cũng như đặt ra yêu cầu phải có những cơ chế để quản lý, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng cũng như trật tự quản lý nhà nước.

Đại diện Vụ Chính sách thuế, Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng là sản phẩm mới chưa được quy định cụ thể tại các văn bản quy phạm pháp luật cũng như chính sách quản lý của các Bộ, ngành. Do đó cần thiết thực hiện nghiên cứu xây dựng ban hành khung chính sách quản lý các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng tại Việt Nam.

Không như thuốc lá điếu, cách thức để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tùy vào quyết định của mỗi quốc gia. Đơn cử như thuốc lá điện tử, có nước sẽ quản lý các sản phẩm này như thuốc lá; như hàng tiêu dùng; đưa vào danh mục các sản phẩm dược hoặc một số nước không có khung quản lý.

Thí điểm - giai đoạn bản lề để có khung pháp lý quản lý toàn diện

Cũng trong các buổi tọa đàm thảo luận về phương thức quản lý thuốc lá thế hệ mới do các bộ ban ngành tổ chức, có ý kiến cho rằng cần có giai đoạn thí điểm đối với các sản phẩm này dù có được xác định là thuộc định nghĩa của Luật phòng, chống thuốc lá hay không.

Gần đây nhất, trong cuộc họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội cùng các bộ ngành liên quan vào cuối tháng 9-2021, Bộ Công Thương cho biết đã có báo cáo về việc đề xuất thí điểm có thời hạn đối với thuốc lá làm nóng và đang chờ ý kiến của Chính phủ.

Sự xuất hiện của sản phẩm thuốc lá "công nghệ" này cho thấy, các sản phẩm như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng chỉ là những sản phẩm hiện tại và trong tương lai với những thay đổi của khoa học thì có thể sẽ còn những sản phẩm mới khác. Ý kiến này cũng đã được đề cập từ các bộ ngành liên quan trước đó trên cơ sở khẳng định thí điểm là phép thử đúng cho các mục tiêu bảo vệ người dùng. Đồng thời đây cũng là lộ trình hướng tới chính sách phù hợp cho mặt hàng này để tháo gỡ những khó khăn trong công tác phòng, chống buôn lậu thuốc lá, lâu dài bảo vệ chiến lược của quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá nói chung.

Liên quan đến vấn đề này, Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp) cho rằng cần có cơ chế quản lý không chỉ với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng mà còn là những sản phẩm thuốc lá công nghệ mới trong tương lai gần. Để có khung quản lý toàn diện đầy đủ, cần thực hiện thí điểm. Đây là giai đoạn để kiểm chứng toàn diện những vấn đề quan ngại mà các bộ, ngành đề ra, trong đó nhằm cân bằng giữa nhu cầu quản lý hàng hóa và lợi ích sức khỏe cộng đồng. Theo ông Hoà, những cơ sở thông tin thực tiễn chính là nền tảng để xây dựng một khung pháp lý phù hợp với chiến lược quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá cũng như đảm bảo dung hòa quyền lợi của các chủ thể liên quan bao gồm Nhà nước, người tiêu dùng, nhà sản xuất thuốc lá và nông dân trồng thuốc lá.