Thắng kiện không có nghĩa được "tự xử"

Trong một vụ tranh chấp dân sự liên quan đến khối bất động sản hàng chục tỉ đồng tại TP HCM, bản án phúc thẩm vừa được TAND Cấp cao tại TP HCM tuyên cho thấy mâu thuẫn giữa 2 bên đương sự đang có dấu hiệu leo thang, buộc chính quyền địa phương phải can thiệp để ổn định tình hình.

Từ người thắng kiện thành bị can

Theo bản án phúc thẩm này, tòa án đã bác đơn khởi kiện yêu cầu xác định quyền sở hữu các tài sản trên của nguyên đơn. Tuy nhiên, bản án lại không tuyên rõ quyền sở hữu thuộc về ai. Sự thiếu rõ ràng này khiến mâu thuẫn vốn âm ỉ suốt nhiều năm qua của các đương sự bùng lên dữ dội.

Gia đình nguyên đơn cho biết họ đã trực tiếp quản lý, khai thác khối tài sản này từ năm 1996 đến nay. Phía người thân bị đơn thì cho rằng vì tòa án không phủ nhận việc mẹ họ (bị đơn) đứng tên các tài sản, nên họ có quyền đòi lại. Dù chưa có quyết định thi hành án hay cưỡng chế từ cơ quan chức năng, họ vẫn đưa người đến khu vực tranh chấp để "gây áp lực", công an địa phương đã phải có mặt để can thiệp.

Thực tế cho thấy, không ít vụ tranh chấp dân sự dễ "trượt" sang lĩnh vực hình sự, hoặc kéo theo hệ lụy xã hội nặng nề. Tháng 9-2024, Công an TP Gò Công (tỉnh Tiền Giang) thông báo kết quả điều tra một vụ việc gây xôn xao dư luận, liên quan 2 cán bộ công an địa phương bị tố cáo có vai trò đồng phạm trong hành vi cưỡng đoạt tài sản liên quan đến tranh chấp trong gia đình bà Phan Thị Lan (người dân địa phương). Trưởng Công an TP Gò Công ký thông báo, xác định 2 cán bộ này không có dấu hiệu xúi giục hay chỉ đạo cưỡng đoạt. Tuy nhiên, vụ việc phần nào phản ánh mức độ phức tạp và dễ vượt khỏi ranh giới pháp lý của các vụ tranh chấp dân sự.

Vụ việc bắt nguồn từ tranh chấp dân sự giữa vợ chồng bà Lan và gia đình bên chồng. Theo hồ sơ, năm 2010, ông A. (SN 1929) - cha chồng bà Lan - tặng cho vợ chồng bà Lan một mảnh đất rộng khoảng 8.000 m² cùng một số tài sản gắn liền với đất. Năm 2023, ông A. nộp đơn khởi kiện ra tòa, yêu cầu lấy lại phần đất đã cho với lý do không được con trai và con dâu phụng dưỡng chu đáo.

Tháng 10-2023, 6 người con khác của ông A. đã đến nhà vợ chồng bà Lan và tự ý di dời nhiều tài sản gồm: 3 bộ ván, 1 tủ thờ, 2 tủ quần áo, 2 bộ lư hương cùng một số vật dụng khác, trị giá khoảng 430 triệu đồng, mang đến nhà một người con khác để cất giữ. Những người này cho rằng họ làm theo chỉ đạo của cha.

Cho rằng hành vi này là trái pháp luật, bà Lan đã làm đơn tố cáo, yêu cầu xử lý hình sự đối với những người liên quan. Bà cho biết có khoảng 15 người đã cạy cửa, tự ý xông vào nhà bà để lấy tài sản (có camera an ninh ghi lại), trong đó, bà tố cáo có 2 cán bộ công an đã chỉ đạo nhóm người thực hiện việc này. Cũng theo đơn, con trai bà còn bị bà L.T.T (vợ của 1 trong 2 cán bộ bị tố cáo) lấy đi 5 triệu đồng cho đến khi lên phường làm việc, người này mới trả lại.

Không được tự ý lấy lại tài sản

Theo luật sư Nguyễn Thế Truyền, Đoàn Luật sư TP HCM, những vụ việc nêu trên đặt ra cảnh báo rõ ràng rằng khi tranh chấp dân sự không được giải quyết dứt điểm trong khuôn khổ pháp luật, rất dễ dẫn đến những hậu quả khôn lường về mặt xã hội.

Luật sư Truyền cho biết pháp luật không cho phép người được thi hành án tự mình tổ chức thi hành án. Nói cách khác, việc thu hồi tài sản, cưỡng chế, chiếm hữu hoặc bất kỳ hành vi nào nhằm thực hiện bản án đã có hiệu lực chỉ có thể được thực hiện bởi cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền. Nếu một cá nhân dù là người được thi hành án mà tự ý thực hiện các hành vi như đòi lại tài sản, cưỡng chế người khác rời khỏi nhà hoặc gây áp lực để chiếm hữu tài sản... thì không chỉ vi phạm quy định pháp luật về thi hành án mà còn có thể bị xử lý hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Đối với vụ việc xảy ra tại phường Long Thuận, TP Gò Công, áp dụng điều 170 Bộ Luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), có thể thấy nhóm người tụ tập chửi bới, đe dọa, cạy phá nhà riêng và mang đi nhiều tài sản có giá trị. Đây là hành vi xâm phạm trái phép quyền sở hữu tài sản, có tổ chức, có chủ đích và có dấu hiệu đe dọa, cưỡng ép.

"Trong bối cảnh các tranh chấp về di sản, quyền sở hữu tài sản ngày càng phức tạp, việc nâng cao ý thức pháp luật trong nhân dân là điều cấp thiết. Các cơ quan chức năng cần xử lý dứt điểm, minh bạch và công khai, tránh để những bản án không rõ ràng trở thành "ngòi nổ" cho những hệ lụy xã hội đáng tiếc. Bởi lằn ranh giữa dân sự và hình sự đôi khi chỉ cách nhau bằng một cánh cổng bị cạy phá" - luật sư Truyền chia sẻ.

Theo tiến sĩ - luật sư Nguyễn Thế Hào, Đoàn Luật sư TP HCM, nhiều người đã nhầm lẫn cho rằng mình có quyền tự ý chiếm giữ, di dời tài sản đang tranh chấp chỉ vì từng tham gia vụ kiện. Luật sư Hào cho biết đương sự trong thi hành án dân sự không hoàn toàn đồng nhất với đương sự trong quá trình giải quyết vụ án dân sự.

Cụ thể, người từng là nguyên đơn, bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong phiên tòa chỉ trở thành "người được thi hành án" hoặc "người phải thi hành án" nếu bản án, quyết định đã có hiệu lực xác định rõ quyền, nghĩa vụ cụ thể của họ. Trong khi đó, những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong thi hành án dân sự, theo khoản 4 điều 3 Luật Thi hành án dân sự, chỉ là những cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên hệ trực tiếp đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của người được thi hành hoặc người phải thi hành, chứ không phải là chủ thể trực tiếp được hưởng quyền lợi hoặc phải thực hiện nghĩa vụ theo bản án.