Tờ The New York Times ngày 18-7 đưa tin Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt và sa thải gần 18.000 người, trong đó khoảng 6.000 quân nhân, gần 9.000 cảnh sát, 3.000 thẩm phán, 30 thống đốc.
Làn sóng thanh trừng
Trong khi đó, Reuters đưa tin tổng số bị bắt và sa thải lên đến gần 20.000 người, với thêm 1.500 quan chức Bộ Tài chính bên cạnh số liệt kê trên. Nếu tính riêng con số trong quân đội, ít nhất đã có 113 người - tương đương 1/3 số tướng lĩnh và đô đốc, bao gồm cả tùy viên quân sự của Tổng thống Tayyip Erdogan - đang ở trong nhà giam.
Không rõ chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tiếp tục hoạt động ra sao khi có quá nhiều vị trí then chốt bất thình lình bị bỏ trống hay lọt vào diện tình nghi. Trong một nỗ lực nhằm bảo đảm bộ máy nhà nước không ngừng trệ, chính quyền tạm thời không cho 3 triệu công chức nghỉ phép.
Trước hoạt động bắt bớ quá nhiều và quá nhanh này, ông Johannes Hahn, Ủy viên Liên minh châu Âu (EU), cáo buộc ông Erdogan đã chuẩn bị sẵn danh sách thanh trừng từ trước cuộc đảo chính và nhân dịp này nhổ rễ sạch. Một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ giải thích với báo Telegraph (Anh): “Số người bị bắt có vẻ quá nhiều song chúng tôi phải ngăn chặn những đợt tấn công tiếp theo nhằm vào dân thường và các cơ quan chính phủ. Đây là một tổ chức rất lớn, họ tự xưng có tới hàng triệu thành viên”.
Trong phát biểu báo hiệu sẽ không dừng “bàn tay sắt”, Tổng thống Erdogan nói với đài CNN và BBC về khả năng khôi phục án tử hình, vốn được bãi bỏ vào năm 2004 trong nỗ lực gia nhập EU, để trừng trị những phần tử đảo chính. “Người dân muốn bọn khủng bố bị tiêu diệt. Họ hỏi tại sao phải để bọn chúng trong tù và tốn kém vì chúng trong nhiều năm tới?” - ông Erdogan nói. Tuy nhiên, ông Erdogan cho biết việc này cần phải được quốc hội thông qua.
Cảnh báo dồn dập
Các động thái của Thổ Nhĩ Kỳ đang khiến phương Tây và Mỹ lo ngại. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cảnh báo Ankara có thể bị tạm ngừng tư cách thành viên sau khi nước này lục soát căn cứ Incirlik, hiện được liên quân quốc tế do Mỹ dẫn đầu sử dụng để chống khủng bố. Trong cuộc điện đàm với ông Erdogan hôm 18-7, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg tuy thể hiện sự ủng hộ chính quyền hợp pháp của Thổ Nhĩ Kỳ song cảnh báo “sẽ không có chỗ cho đảo chính tại một nước thành viên NATO”.
Dĩ nhiên, “hất cẳng” một quốc gia gần 80 triệu dân ra khỏi NATO không phải dễ, nhất là khi nước đó có quân đội lớn thứ hai trong khối và đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng cũng như giúp xử lý làn sóng di cư như Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, lời cảnh báo cũng không thể xem nhẹ với sự hòa giọng của Ngoại trưởng Mỹ John Kerry: “NATO luôn yêu cầu phải tôn trọng dân chủ”!
Không chỉ NATO, hàng loạt tổ chức như EU, Ân xá Quốc tế... đều kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ kiềm chế và bảo đảm luật pháp. Cao ủy phụ trách chính sách đối ngoại của EU, bà Federica Mogherini, hôm 18-7 nói rõ Ankara không thể gia nhập EU nếu khôi phục án tử hình. Thủ tướng Đức Angela Merkel cũng đưa ra tuyên bố tương tự.
Được chú ý đặc biệt lúc này là quan hệ giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ. Ngày 19-7, Bộ trưởng Tư pháp Bekir Bozdag cho hay Thổ Nhĩ Kỳ đã yêu cầu Mỹ bắt giáo sĩ Fethullah Gulen, người bị Ankara xem là chủ mưu đảo chính, trong khi Thủ tướng Binali Yildirim thậm chí cáo buộc Washington sử dụng tiêu chuẩn kép trong chống khủng bố khi đòi bằng chứng xác đáng mới cho dẫn độ ông Gulen. Một quan chức cấp cao của Mỹ nhận định: “Quan hệ giữa chúng tôi với Thổ Nhĩ Kỳ phần lớn sẽ phụ thuộc vào hướng đi của họ”.
“Thà bắt lầm còn hơn bỏ sót”
Quy mô, phạm vi rộng lớn và tốc độ chóng mặt của cuộc thanh trừng hậu đảo chính ở Thổ Nhĩ Ký khiến không ít người sửng sốt: gần 20.000 thành viên cảnh sát, dân sự, tư pháp và quân đội đã bị bắt giữ hoặc sa thải cho đến giờ. Không có gì bảo đảm đây sẽ là con số cuối cùng bởi xem ra Ankara “thà bắt lầm còn hơn bỏ sót”.
Tờ The New York Times nhận định Tổng thống Erdogan mạnh tay như thế có thể vì ông nhận ra sự ủng hộ dành cho cuộc đảo chính lớn hơn so với suy nghĩ ban đầu. Nỗ lực lật đổ chính phủ có sự tham gia của binh sĩ thuộc nhiều lực lượng khác nhau, từ không quân, lục quân cho đến cảnh binh. Họ ra tay cùng lúc - không kích tòa nhà quốc hội, phong tỏa cầu, bắt giữ các tư lệnh quân đội cao cấp - trong lúc chiến đấu cơ được tiếp liệu giữa không trung.
Một lý do khác là ông Erdogan muốn tận dụng cơ hội này để củng cố quyền lực, loại bỏ bất kỳ người nào bị xem là “phần tử chống đối”. Ngay cả khi đảo chính chưa kết thúc, nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ đã nhanh chóng cáo buộc giáo sĩ Gulen đứng đằng sau. Sự thâm thù giữa 2 người từng là đồng minh còn thể hiện rõ qua thừa nhận của một quan chức cấp cao giấu tên, theo đó Ankara đã lên danh sách những người ủng hộ hoặc là thành viên của phong trào Gulen trong lực lượng quân đội, cảnh sát và các tổ chức nhà nước từ trước đảo chính. Điều này có thể giúp lý giải cuộc thanh trừng diễn ra nhanh đến mức không ít người hoài nghi chính ông Erdogan dàn dựng vụ đảo chính để có cớ đàn áp phe chống đối.
Thế nhưng, những người theo thuyết âm mưu vẫn không tin ông Erdogan không nhúng tay bởi nếu thực sự lực lượng, phương tiện tham gia đảo chính hùng hậu như số bị bắt, làm sao chính phủ có thể “dọn dẹp” trong vòng chưa tới 1 ngày? Tạm thời bỏ qua “chuyện xưa”, câu hỏi hiện nay là với lỗ hổng lớn và sự chia rẽ đang lan dần theo các vụ bắt bớ trong lực lượng an ninh, liệu ai sẽ bảo vệ Thổ Nhĩ Kỳ khi mà số vụ tấn công do IS và người Kurd ly khai tiến hành ngày càng thường xuyên. “Tổng thống kêu gọi người dân đổ ra đường và họ đã làm theo. Tuy nhiên, làm sao người dân có thể ngăn chặn mối đe dọa khủng bố đang hiện hữu khắp nước?” - Seda Kapici, một nữ luật sư tại TP Istanbul, lo lắng.
Phương Võ
và quét mã QR
Bình luận (0)