Đón đầu tội phạm

Trong nỗ lực ngăn chặn, đối phó tội phạm hiệu quả hơn, Cảnh sát Nhật Bản dự định sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để đoán trước khả năng xảy ra những hành vi phạm tội và tai nạn.

Vi phạm nhân quyền?

Theo hãng tin Kyodo, Cảnh sát tỉnh Kanagawa hy vọng sẽ đưa hệ thống dự báo tội phạm dùng AI vào thử nghiệm trước kỳ Thế vận hội Tokyo 2020. Họ cho biết hệ thống này sẽ phân tích liệu thủ phạm của một số vụ phạm tội có là một hay không, dự đoán bước đi kế tiếp của nghi phạm; phát hiện địa điểm và thời gian xảy ra vụ án hoặc tai nạn để giúp cảnh sát điều tra cũng như tìm cách ngăn chặn chúng xảy ra. Hệ thống có thể gợi ý các địa điểm cho cảnh sát tuần tra vào thời điểm thích hợp nhằm bảo đảm an toàn, đồng thời giúp đẩy nhanh tiến độ điều tra - một nguồn tin tiết lộ với hãng tin Kyodo.

Đây dĩ nhiên chưa phải là những gì được mô tả trong bộ phim khoa học viễn tưởng "Minority Report" của đạo diễn người Mỹ Steven Spielberg, trong đó cảnh sát bắt giữ những tên tội phạm dựa trên sự tiên đoán của các nhà tâm lý học. Thay vào đó, hệ thống của Nhật Bản sẽ khai thác khả năng AI tự học hỏi dựa trên dữ liệu lớn, trong đó có kiến thức về tội phạm học, thống kê, thông tin về thời gian, địa điểm, điều kiện thời tiết, địa lý và các khía cạnh khác của những vụ án hoặc tai nạn trong quá khứ. Hệ thống cũng có thể sử dụng thông tin từ truyền thông xã hội.

Cảnh sát tỉnh Kanagawa bắt đầu nghiên cứu tính khả thi của hệ thống vào năm ngoái và bắt tay với lĩnh vực tư nhân trong mùa xuân năm nay trước khi ứng dụng nó trong thực tế. Tháng 12-2017, Cơ quan Cảnh sát quốc gia Nhật Bản (NPA) đã thành lập một ủy ban tư vấn về cách thức khai thác AI phục vụ hoạt động của cảnh sát.

Ông Toyoaki Nishida, chuyên gia tại Trường ĐH Kyoto (Nhật Bản), cho rằng nên có những biện pháp ngăn chặn nếu quả thật tội phạm tập trung xảy ra vào những thời gian và địa điểm cụ thể là đúng như giả thuyết. Tuy nhiên, việc sử dụng phương pháp như vậy có thể dẫn đến những khía cạnh tiêu cực như cảnh sát sẽ tuần tra thường xuyên ở cùng khu vực mà bỏ qua các nơi khác. Ngoài ra, nhà chức trách cần giải thích để người dân hiểu về lợi ích của hệ thống trước khi cho ứng dụng nó.

Trước đó, phương pháp dự báo tội phạm đã được sử dụng ở Mỹ dẫn đến nỗi lo nó có thể vi phạm nhân quyền. Một số sở cảnh sát ở Mỹ hiện dùng phần mềm PredPol - được giới thiệu là công cụ ra đời dựa trên nghiên cứu của Sở Cảnh sát TP Los Angeles (LAPD) và Trường ĐH California, Los Angeles. PredPol đưa ra dự đoán về những khu vực có khả năng xảy ra hành vi phạm tội dựa trên dữ liệu về các vụ án trước đó. 

Dù vậy, 17 tổ chức, trong đó có Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU), hồi tháng 8-2016 đã đưa ra tuyên bố phản đối cảnh sát dùng phán đoán của máy tính để hỗ trợ thẩm vấn hoặc bắt giữ nghi phạm. Tuyên bố còn cáo buộc PredPol góp phần làm gia tăng thành kiến đối với một số cộng đồng và người dân.

Một số sở cảnh sát ở Mỹ đang sử dụng phần mềm dự đoán tội phạm Ảnh: AP

Hỗ trợ là chính

Bất chấp tranh cãi trên, Cảnh sát Anh tìm cách mở rộng sử dụng công nghệ cho phép họ dự đoán nơi nào và khi nào tội phạm sẽ xảy ra để triển khai lực lượng ngăn chặn. Một báo cáo mới đây của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI) cho thấy các lực lượng cảnh sát ở nước này đã tiếp cận một lượng dữ liệu khổng lồ nhưng thiếu khả năng phân tích để khai thác chúng hiệu quả. 

Ông Alexander Babuta, tác giả cuộc nghiên cứu, nói với trang The Independent rằng công cụ lập bản đồ dự báo tội phạm đã tồn tại hơn một thập kỷ nhưng mới chỉ có một phần nhỏ lực lượng Cảnh sát Anh sử dụng. Theo ông Babuta, loại phần mềm này hoạt động dựa trên cơ sở phân tích dữ liệu về loại tội phạm, thời gian và địa điểm xảy ra trong quá khứ để lập một bản đồ xác định những điểm nóng tiềm tàng.

Sở Cảnh sát vùng Greater Manchester đã phát triển phần mềm của riêng mình vào năm 2012. Một năm sau đó, Sở Cảnh sát hạt Kent bắt đầu sử dụng phần mềm PredPol. Tại đây, mọi cảnh sát có thể tiếp cận hệ thống từ máy tính của lực lượng và in ra bản đồ để sử dụng khi đi tuần tra. Chúng cung cấp dự báo về vị trí và những loại tội phạm chính như trộm, cướp, tấn công tình dục… và cảnh sát được yêu cầu tuần tra những khu vực có nguy cơ cao nhất.

Sở Cảnh sát hạt Kent cho biết chưa nhận được phản ứng tiêu cực nào từ các nhân viên thực thi luật pháp và công chúng kể từ khi sử dụng PredPol. Tuy nhiên, hệ thống này dẫn đến không ít lời ra tiếng vào sau khi có nghiên cứu phát hiện nó dường như đang lặp lại sự phân biệt có hệ thống đối với những người phạm tội da đen và thuộc cộng đồng thiểu số. 

Những người chỉ trích cho rằng bằng cách dựa vào dữ liệu trong quá khứ để tạo ra phần mềm, bản thân chương trình này đã "học hỏi" về phân biệt chủng tộc, thành kiến và sẽ tiếp tục củng cố điều này ngay cả khi lực lượng cảnh sát và xã hội tiến bộ.

Ngoài tranh cãi về đạo đức và tình trạng thiếu khung pháp lý, công nghệ mới còn gặp phải rào cản từ chính một số cảnh sát lo ngại vai trò và khả năng phán đoán của họ bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, RUSI cho rằng công nghệ chỉ nên được sử dụng như một công cụ bổ sung, hỗ trợ cho lực lượng cảnh sát và vai trò của cảnh sát vẫn là yếu tố quyết định.