Mỹ bó tay với "bài toán hóc búa" ở Cuba?

Vào đầu năm nay, Đại biện lâm thời Mỹ ở Cuba, ông Jeffrey DeLaurentis, bất ngờ được mời đến gặp Chủ tịch Raul Castro, sau khi Washington yêu cầu Havana trả lời về những vụ tấn công bí ẩn một số nhân viên ngoại giao Mỹ.

Phản ứng gây ngạc nhiên

Vài nguồn tin giấu tên tiết lộ với hãng tin AP rằng tại cuộc trao đổi trực tiếp hiếm hoi này, ông Raul Castro khẳng định Havana không liên quan gì đến vụ việc, cũng như lấy làm lo ngại và thấy khó hiểu không kém người Mỹ về những gì xảy ra.

Phản ứng của chủ tịch Cuba khiến giới chức Mỹ ngạc nhiên. Họ từng nghĩ ông sẽ phản ứng theo kiểu "phòng thủ" hoặc từ chối hợp tác điều tra. Người Cuba thậm chí còn cho nhân viên Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đến Havana để tìm hiểu vụ việc. Ngay cả khi quan hệ 2 nước cải thiện gần đây thì mức độ tiếp cận như thế cũng thật đặc biệt.

Bên trong khách sạn Capri ở Havana, nơi được cho là xảy ra một số vụ tấn công nhằm vào nhân viên ngoại giao Mỹ Ảnh: AP

Cuộc gặp trên diễn ra sau khi Mỹ lần đầu tiên phàn nàn với Cuba về vụ việc ngày 17-2. Khi đó, danh sách người bị nghi là nạn nhân của "một vụ tấn công sóng âm" ít hơn nhiều so với con số 21 tính đến ngày 15-9, chưa kể một số nhà ngoại giao Canada. Một số nhân viên người Mỹ bị mất thính lực lâu dài hoặc tổn thương não nhẹ.

Một cuộc điều tra kéo dài nhiều tháng của Cuba, Mỹ và Canada vẫn chưa tìm ra thủ phạm hoặc thiết bị có thể giúp làm rõ mọi chuyện. Sự bí ẩn bao trùm khiến cộng đồng ngoại giao ở Havana không khỏi hoang mang. Pháp mới đây đã kiểm tra nhân viên đại sứ quán để xem có trường hợp tổn thương tương tự hay không nhưng không phát hiện gì.

Dù bác bỏ sự liên quan, chính phủ Cuba không phủ nhận có chuyện khác thường đang xảy ra trên lãnh thổ mình. Một giả thuyết được các nhân viên điều tra Mỹ xem xét là có những thành phần chống đối trong lực lượng an ninh nước chủ nhà ra tay, có thể là thông qua sự hợp tác với một nước khác, như Triều Tiên hoặc Nga.

Trong lúc sự thật chưa được làm sáng tỏ, không có gì lạ khi sự giận dữ đang tăng ở Washington. Hôm 15-9, 5 thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa viết thư thúc giục Ngoại trưởng Rex Tillerson trục xuất toàn bộ nhà ngoại giao Cuba khỏi Mỹ và đóng cửa đại sứ quán mở lại gần đây ở Havana.

Bí ẩn nối tiếp bí ẩn

Trong nhiều thập kỷ qua, Cuba và Mỹ không ít lần "phá" nhân viên ngoại giao của nhau nhưng mọi chuyện dừng lại ở mục đích quấy rầy, chứ không gây hại. Tuy nhiên, những gì được báo cáo tại đại sứ quán Mỹ ở Havana vào tháng 11-2016 lại hoàn toàn khác khi một số nhân viên làm việc tại đó và người nhà họ đổ bệnh bí ẩn, trong đó có người mô tả từng nghe thấy những âm thanh kỳ lạ.

Phải mất nhiều tuần để các quan chức đại sứ quán Mỹ xâu chuỗi những thông tin nhận được nhưng giới chức cấp cao ở Washington vẫn không hay biết gì về nó vào thời điểm nhiệm kỳ của ông Barack Obama chính thức khép lại. Đến khi ông Donald Trump nhậm chức, bức tranh mới bắt đầu rõ hơn.

Điều kỳ lạ là sau cuộc gặp giữa 2 ông Castro và DeLaurentis, các cuộc tấn công tạm ngưng một thời gian trước khi tái diễn. Trong làn sóng tấn công từ tháng 3 đến tháng 5 năm nay, 5-10 gia đình người Canada bị những triệu chứng như buồn nôn, đau đầu, chảy máu mũi… Những vụ tấn công này sau đó lại chấm dứt khiến nhà chức trách Mỹ không loại trừ khả năng đây là hành động cố tình làm rối cuộc điều tra, nhất là khi Cuba và Canada có quan hệ gần gũi.

Sau khi đến Havana, các nhân viên FBI đã kiểm tra những căn phòng được cho là nơi xảy ra các vụ tấn công. Danh sách này gồm một số ngôi nhà và khách sạn Capri do người Tây Ban Nha quản lý.

Những chi tiết mới liên quan đến cuộc điều tra phần nào nêu bật sự kỳ lạ và bí ẩn của "vụ tấn công sức khỏe" nói trên. Có nạn nhân cảm thấy sự rung động hoặc nghe những âm thanh kỳ lạ (tiếng reng lớn hoặc tiếng kêu the thé giống tiếng dế hoặc ve sầu) hoặc bị tác động bởi những chùm âm thanh mạnh mẽ khi vào những phòng nhất định hoặc tại những vị trí nhất định của căn phòng.

Chẳng hạn như một nhà ngoại giao Mỹ nghe thấy "tiếng rít lớn" khi nằm trên giường. Tuy nhiên, âm thanh đó biến mất khi người này di chuyển ra chỗ khác và rồi lại bắt đầu khi người này trở lại giường. "Giống như thể ông ấy bước qua một bức tường vô hình cắt ngang căn phòng" - hãng tin AP cho biết.

Các vụ tấn công dường như xảy ra vào buổi tối và kéo dài vài phút. Tuy nhiên, cũng có những người không nghe thấy hoặc cảm thấy gì nhưng vẫn mắc phải các triệu chứng. Sự hoài nghi ban đầu đổ dồn vào một loại vũ khí âm thanh nào đó.

Dù vậy, kết quả chẩn đoán về tổn thương não nhẹ khiến FBI không khỏi đau đầu vì loại chấn thương này khó có thể do âm thanh gây ra. Một số nạn nhân giờ đây còn gặp rắc rối trong việc tập trung hoặc nhớ lại một số từ ngữ nào đó. Đây là dấu hiệu mới nhất cho thấy vụ tấn công gây ra tác hại nặng nề hơn suy nghĩ ban đầu.

Tóm lại, bài toán hóc búa nói trên càng thêm khó giải bởi "sự đa dạng" của các trường hợp. Nạn nhân cũng mắc những triệu chứng khác nhau và kể lại những câu chuyện khác nhau. "Không có giải thích hợp lý nào, chỉ là bí ẩn nối tiếp bí ẩn" - ông Fulton Armstrong, một cựu quan chức Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ (CIA) từng làm việc tại Havana, thừa nhận.

Ngay cả các chuyên gia âm thanh và sức khỏe cũng thấy khó hiểu. Việc tấn công bằng âm thanh là có thể nhưng có lẽ đòi hỏi một thiết bị kích thước lớn và không dễ che giấu. Ngoài ra, hiện chưa có thiết bị âm thanh nào có thể gây ra tổn thương não như triệu chứng của một số nạn nhân.