Nhật Bản tiềm ẩn cái nghèo

Phát biểu trước quốc hội vào đầu năm nay, Thủ tướng Shinzo Abe khẳng định: “Làm gì có chuyện Nhật Bản còn người nghèo. Xét theo những tiêu chuẩn toàn cầu, Nhật Bản là một trong những nước giàu nhất”.

Một nửa sự thật

Tuy nhiên, kết quả những nghiên cứu gần đây lại cho thấy Nhật Bản đang là đất nước của sự bất công kinh tế. Đã qua rồi cái thời nước này tự hào xem mình là một xã hội bình đẳng với toàn bộ người dân thuộc tầng lớp trung lưu trở lên. Các chính khách đối lập chỉ trích chính sách kinh tế dưới thời ông Abe thực chất chỉ làm lợi cho những tập đoàn lớn trong khi thường dân dường như sống khó khăn hơn.

Tờ The Japan Times nhắc đến trường hợp một nữ sinh 15 tuổi ở tỉnh Kanagawa. Gia đình em nghèo đến mức em không có tiền mua dụng cụ học tập chứ nói gì đến quần áo hoặc phụ kiện thời trang. Cô bé kể rằng chưa hề biết mặt cha. Vài năm trước, mẹ cô bé buộc phải nghỉ việc vì bị bệnh thận. Bà hiện sống nhờ vào trợ cấp xã hội nên không có khả năng chăm sóc con gái đầy đủ. Cô bé vẫn đến trường và tìm cách giấu chuyện túng thiếu để bạn bè không chê cười.

Một cụ già vô gia cư bán báo trên đường phố ở Tokyo Ảnh: BLOOMBERG

Nghị sĩ thuộc Đảng Cộng sản Akira Koike khẳng định trong nhóm các nước phát triển, Nhật Bản là nước nghèo nhất. “Trung bình cứ 6 người sẽ có 1 người thuộc diện nghèo” - ông Koike nói. Tỉ lệ nghèo tương đối là tỉ lệ người dân có thu nhập không quá phân nửa mức thu nhập trung bình của toàn bộ dân số. Vào năm 2012, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi xã hội Nhật Bản đưa ra ngưỡng nghèo tương đối của riêng mình: Mức thu nhập thường niên chưa đến 1,22 triệu yen/người.

Một cuộc khảo sát năm 2014 của bộ này cho thấy có 16,1% người Nhật sống dưới mức này vào năm 2012. Trong khi đó, một nghiên cứu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cho thấy tỉ lệ nghèo tương đối ở Nhật Bản trong năm 2009 là 16%. Nếu so với những thành viên còn lại của OECD, con số này của Nhật Bản chỉ thua 5 nước, trong đó có Mỹ (17,4%), Mexico (20,4%) và Israel (20,9%).

Kinh tế trì trệ

Dù vậy, vẫn có nhiều chuyên gia cho rằng con số nêu trên không đủ để chứng minh điều mà nghị sĩ Koike gọi là tình trạng nghèo tràn lan ở Nhật Bản. Giáo sư ngành khoa học xã hội của Trường ĐH Keio, ông Atsuhiro Yamada, dẫn số liệu một cuộc khảo sát khác của Bộ Nội vụ năm 2009 cho thấy tỉ lệ nghèo tương đối chỉ ở mức 10,1%, thấp hơn nhiều so với con số nói trên. Nội các Nhật cho biết sự khác biệt này đến từ phương pháp tính toán khác nhau của 2 cuộc khảo sát. Giáo sư Takashi Oshio của Trường ĐH Hitotsubashi cũng nhấn mạnh rằng tỉ lệ nói trên không có nghĩa là toàn bộ người sống dưới ngưỡng nghèo đều trong cảnh thiếu ăn thiếu mặc.

Một nghiên cứu được giáo sư Kensuke Tomuro tại Trường ĐH Yamagata công bố hồi tháng 3 cho thấy Nhật Bản dù đang đối mặt tình trạng dân số sụt giảm nhưng tỉ lệ các hộ gia đình có người dưới 17 tuổi phải sống nhờ trợ cấp xã hội tăng gấp đôi, từ 700.000 hộ năm 1992 lên 1,46 triệu hộ năm 2012. Con số này chiếm 13,8% hộ gia đình có nuôi con nhỏ ở Nhật Bản năm 2012, so với mức 5,4% năm 1992.

Giáo sư Tomuro chỉ ra rằng chính nhiều thập niên kinh tế trì trệ dẫn đến sự gia tăng của đối tượng người lao động thời vụ có thu nhập thấp hơn người khác. Theo ông, chính phủ cần có những bước đi tích cực để hạn chế việc tuyển dụng lao động thời vụ và tăng đáng kể lương tối thiểu.