Tìm chiến thắng trong thất bại

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe sắp lặp lại số phận của bà Theresa May? Hồi tháng 6, nữ thủ tướng Anh đã kêu gọi cuộc tổng tuyển cử sớm không cần thiết bởi các thăm dò dư luận lúc đó cho thấy bà đang chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu được cho là không thể lay chuyển được. 

Trong quá trình vận động tranh cử, sự dẫn đầu đó gần như biến thành số không bởi sự kết hợp giữa chiến thuật vận động lạc lõng của bà May và sự sắc bén của đối thủ - lãnh đạo phe đối lập bị đánh giá quá thấp Jeremy Corbyn. Thậm chí, bà May nay còn không thể chắc chắn có cầm cự "ghế" thủ tướng tới cuối năm hay không.

Giống như ông Corbyn, Thị trưởng Tokyo Yuriko Koike là một chính khách dày dạn kinh nghiệm mang cốt cách dân túy và nổi bật. Không giống như phần lớn chính khách Nhật, bà không có một liên minh thế lực đứng sau, không bộ máy đảng phái, cũng không có mạng lưới người ủng hộ tầm cỡ. 

Thêm một sự tương đồng lạ lùng nữa, đó là chiến dịch của bà May gặp rắc rối bởi một loạt đề xuất vụng về nhằm cắt giảm chi tiêu, phù hợp với chiến thuật thắt lưng buộc bụng do Bộ Tài chính đưa ra. Ông Abe cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự khi đồng ý tăng thuế tiêu dùng theo yêu cầu của Bộ Tài chính và chính Bộ trưởng tài chính Taro Aso - một động thái không được lòng người ủng hộ.

Trong cả ba lần tăng thuế tiêu dùng trước đó, suy thoái kinh tế xảy ra sau đó. Ông Abe biết quá rõ điều này bởi lần tăng thuế tiêu dùng gần nhất là vào năm 2014 khiến tỉ lệ ủng hộ dành cho vị thủ tướng giảm mạnh. Lần này, trong một nỗ lực giảm bớt tác động tiêu cực, ông Abe hứa hẹn sẽ dùng một nửa số tiền thuế thu được để tăng cường giáo dục miễn phí và các hoạt động phúc lợi khác. Dù vậy, bất cứ sự thắt chặt tài chính nào đều làm suy giảm chiến lược phục hồi tiền tệ Abenomics và mang dáng dấp một sự thỏa hiệp đối với cánh diều hâu tài chính trong bộ máy quan liêu.

Ngược lại, thông điệp của bà Koike mạnh mẽ và rõ ràng, không tăng thuế tiêu dùng cho tới khi nền kinh tế có thể chịu đựng được bước đi này. Cũng như vậy, lập trường nói không với năng lượng hạt nhân của nữ thị trưởng có thể thu hút sự ủng hộ của giới trẻ, những người nổi tiếng, cũng như tranh thủ ủng hộ của cựu thủ tướng Junichiro Koizumi đang theo đuổi quan điểm chống hạt nhân. 

Với tỉ lệ cử tri chưa biết bỏ phiếu cho ai còn ở mức cao - khoảng 30% theo những khảo sát gần đây - sẽ không quá bất ngờ nếu Đảng Hy vọng của bà Koike giành được những thành công đáng kể, có thể trở thành đảng lớn thứ 3 hoặc thậm chí là thứ 2 của đất nước.

Những gì diễn ra sau cuộc bầu cử (diễn ra ngày 22-10) có thể sẽ rất thú vị. Mặc dù truyền thông khắc họa bà Koike là đối thủ thách thức trực tiếp với ông Abe nhưng giữa hai người lại có nhiều điểm tương đồng hơn là khác biệt. Nếu Đảng Dân chủ trung tả - hiện là đảng đối lập lớn nhất, chịu tổn thất bởi bước tiến của Đảng Hy vọng, cơ hội để ông Abe có thêm lựa chọn càng tăng.

Thủ tướng Shinzo Abe và bà Yuriko Koike Ảnh: AP

Về mặt chính trị, bà Koike còn lâu mới là một nhân vật cánh tả truyền thống như ông Corbyn. Là một thành viên của hiệp hội các nhà hoạt động bảo thủ Nippon Kaigi và thường xuyên viếng thăm ngôi đền thờ Yasukuni gây nhiều tranh cãi, bà Koike rõ ràng đứng cùng phía với ông Abe trong nhiều vấn đề. Chẳng hạn, giống nhiều nhân vật bảo thủ khác, bà cảm thấy đề xuất sửa đổi hiến pháp của ông Abe là chưa đi đủ xa. Thay vào đó, bà ủng hộ mở rộng phạm vi chỉnh sửa hiến pháp. Quan điểm của bà về Triều Tiên cũng mạnh mẽ như ông Abe, được cho là yếu tố khiến bà được ông Abe bổ nhiệm làm nữ bộ trưởng quốc phòng đầu tiên của đất nước hồi năm 2007.

Một kết quả bầu cử thành công vang dội có thể khích lệ bà Koike tính đường trở lại quốc hội nhưng như vậy đồng nghĩa bà phải từ bỏ trọng trách hiện tại. Sự kiện Thế vận hội Tokyo 2020 mang lại cho lãnh đạo thành phố lớn này thêm quyền lực, trách nhiệm và tiếng tăm. Vì thế, sẽ hợp lý hơn nếu bà hoàn tất nhiệm kỳ kết thúc vào tháng 8-2020 rồi tính toán những cơ hội có được thời hậu Abe.

Chiến thuật rõ ràng cho cả hai nhân vật nói trên là hình thành một liên minh chính thức hoặc không chính thức. Hiện đối tác của đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền là Đảng Komeito có khuynh hướng hòa bình. 

Bất kỳ sáng kiến nào được ông Abe đưa ra nhằm thúc đẩy an ninh và quốc phòng, trong đó có đề xuất sửa đổi hiến pháp, đều phải tính đến yếu tố này. Mối quan hệ giữa LDP và Komeito là một cuộc hôn nhân chính trị vụ lợi. Trong khi đó, quan hệ giữa LDP và Đảng Hy vọng sẽ được xây dựng dựa trên sức hút lẫn nhau.

Ông Abe đang nắm kỷ lục về thành công bầu cử. Ông còn có những cố vấn chính trị cực kỳ sành sỏi và dày dạn kinh nghiệm, đang xem xét mọi kịch bản có thể xảy ra. Về kỹ thuật, một kết quả bầu cử dẫn đến sự xuất hiện của một đối tác liên minh mới, chính sách tăng thuế phải hủy bỏ và phạm vi sửa đổi hiến pháp được nới rộng có thể là một thất bại (với ông Abe). Tuy nhiên, kết quả như thế có thể còn tốt hơn cả một chiến thắng.