Trang sử mới thấm máu của Yemen

Ông Ahmed Ali Saleh, con trai của cựu tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh vừa bị sát hại, hôm 5-12 kêu gọi trả thù phong trào vũ trang Houthi, đồng thời hô hào những người ủng hộ người cha đã khuất của mình lấy lại Yemen từ tay nhóm phiến quân do Iran hậu thuẫn.

Liên minh tan vỡ

"Tôi sẽ lãnh đạo cuộc chiến cho tới khi tên Houthi cuối cùng bị đánh đuổi khỏi Yemen… Máu của cha tôi sẽ đày đọa Iran" - kênh al-Ekbariya TV của Ả Rập Saudi dẫn lời ông Ahmed Ali. Người con trai 45 tuổi này của ông Saleh được cho là cơ hội cuối cùng để gia đình cựu lãnh đạo tìm lại ảnh hưởng.

Theo Reuters, cựu Tổng thống Saleh bị sát hại trong cuộc tấn công hôm 4-12, chỉ 2 ngày sau khi ông tuyên bố sẽ cắt đứt quan hệ đồng minh với phiến quân Houthi và bày tỏ muốn "sang trang mới" trong mối quan hệ với liên quân do Ả Rập Saudi dẫn đầu.

Vụ ám sát chấn động do chính Houthi công bố đã khép lại cuộc đời của nhân vật thống trị đời sống chính trị tại Yemen suốt 4 thập kỷ, giữa lúc quốc gia nghèo nhất thế giới Ả Rập này lún sâu vào xung đột và đối mặt cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới. Các chuyên gia cho rằng cái chết của cựu tổng thống Yemen cũng đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc nội chiến kéo dài 3 năm, khiến xung đột có nguy cơ leo thang và bế tắc hơn.

Ông Saleh là tổng thống Yemen suốt 33 năm, trước khi phải từ chức hồi năm 2012 do phong trào Mùa Xuân Ả Rập, đưa cấp phó vốn thân Ả Rập Saudi là ông Abdu Rabbu Mansour Hadi lên kế nhiệm. Thế nhưng, đến năm 2014, ông Saleh bất ngờ bắt tay với Houthi - nhóm phiến quân mà ông từng 6 lần chiến tranh từ năm 2002-2009 - nhằm giành lại thủ đô Sanaa. Tiếp đó, ông Hadi phải chạy sang Ả Rập Saudi.

Rõ ràng một liên minh khó tin như thế khó lòng tồn tại lâu dài nhưng ít ai đoán rằng nhà lãnh đạo kỳ cựu cuối cùng lại bị đoạt mạng như vậy. Dù trái ngang nhưng khi liên minh này chưa sụp đổ, đôi bên đều có lợi. Ông Saleh lợi dụng nhân lực và hỏa lực của Houthi trong khi nhóm phiến quân tranh thủ mạng lưới tình báo và ảnh hưởng của cựu tổng thống. Tuy nhiên, sự thèm khát quyền lực - điều khiến ông Saleh bắt tay với Houthi - dường như cũng chính là lý do ông quay lưng lại với nhóm phiến quân này để tìm tới Ả Rập Saudi.

Một tay súng Houthi ăn mừng cái chết của cựu Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh Ảnh: REUTERS

Cơ hội cho Mỹ

Hơn 10.000 người Yemen đã thiệt mạng từ tháng 3-2015 khi liên quân do Ả Rập Saudi dẫn đầu bắt đầu chiến dịch chống lại lực lượng của ông Saleh và phe Houthi. Cuộc xung đột đẩy Yemen đến bờ vực nạn đói diện rộng, được Liên Hiệp Quốc mô tả là khủng hoảng nhân đạo tệ nhất thế giới, đang đe dọa khoảng 7 triệu người. Sau khi ông Saleh bị sát hại, người ta lo ngại tình hình sẽ còn tệ hơn.

Tờ The Washington Post nhận định đúng là một trang mới đã sang nhưng nó được viết bằng máu của ông Saleh và tới đây, có khả năng nhiều người trung thành với nhà lãnh đạo này sẽ nằm xuống! Theo USA Today, các nhà phân tích cho rằng nếu ông Saleh không bị sát hại, sự quay lưng của ông với Houthi sẽ mang lại cơ hội then chốt cho liên quân Ả Rập và đánh dấu bước lùi của Iran.

Cái chết của lãnh đạo này đồng nghĩa với việc nỗ lực chống Houthi sẽ khó khăn hơn và Tehran có cơ hội mở rộng ảnh hưởng trong cuộc nội chiến. Không còn ông Saleh, Houthi sẽ được củng cố, ít nhất là trong ngắn hạn. "Bộ máy của ông Saleh sẽ bị suy yếu nghiêm trọng, giúp Houthi trở thành lực lượng chủ chốt ở Bắc Yemen" - chuyên gia Adam Baron tại Hội đồng châu Âu về đối ngoại nhận định.

Chia sẻ quan điểm rằng cái chết của ông Saleh sẽ làm chiến sự leo thang tại Yemen song chuyên gia tại Viện Doanh nghiệp Mỹ Katherine Zimmerman cho rằng đây cũng là cơ hội để Mỹ định hình kết quả cuộc chiến. Một số nhà phân tích nói Washington nên tăng cường ngoại giao và các nỗ lực khác để duy trì sự đối lập của phe ông Saleh với Houthi nhằm làm suy yếu nhóm phiến quân này cũng như ảnh hưởng của Iran. "Chúng ta nên tiếp tục chia rẽ và khiến Houthi rạn nứt hơn nữa" - bà Zimmerman phân tích.