Từ nhóm thành khối

Kết quả cụ thể nổi bật nhất của hội nghị cấp cao lần thứ 15 vừa rồi của nhóm BRICS ở thủ đô Johannesburg của Nam Phi là kết nạp thêm 6 thành viên, qua đó từ nhóm trở thành khối trong chính trị và kinh tế thế giới cũng như trong quan hệ quốc tế. Đây là lần thứ 2 nhóm này mở rộng.

Cái tên BRIC - viết tắt của Brazil, Nga (Russia), Ấn Độ (India) và Trung Quốc (China) - là sáng tạo của nhà kinh tế hàng đầu của Ngân hàng Goldman Sachs Jim O’Nell vào năm 2001. Người này dùng cụm viết tắt BRIC để ám chỉ liên kết những thị trường mà ông tin rằng sẽ có ngày vượt trội các nước phương Tây. 

Năm 2008, bộ trưởng kinh tế 4 quốc gia nói trên nhóm họp lần đầu tiên. Năm 2009, 4 quốc gia ấy thành lập nhóm BRIC. Năm 2000, nhóm BRIC thu nạp Nam Phi (South Africa) và trở thành BRICS. 

Ở Johannesburg năm nay, nhóm BRICS đón chào thêm Argentina (ở Mỹ Latin), Ai Cập và Ethiopia (ở châu Phi), Ả Rập Saudi, Iran và Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (ở Trung Đông và vùng Vịnh), giữ nguyên tên gọi nhưng đưa số thành viên từ 5 lên 11. 

Theo Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva, "BRICS+" hay "BRICS với 11 thành viên" chiếm 46% dân số toàn cầu và 37% GDP toàn thế giới. Với mục tiêu tiếp tục mở rộng, chẳng phải BRICS đã từ nhóm trở thành khối hay sao?

Từ trái sang: Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS 2023 ngày 23-8 Ảnh: REUTERS

Kết quả quan trọng thứ 2 của hội nghị cấp cao mới nhất là BRICS đề ra những bước đi đầu tiên nhằm gây dựng trật tự tài chính và tiền tệ riêng cho khối, kiến tạo đơn vị tiền tệ thanh toán chung và hướng tới hình thành đồng tiền chung. 

Như vậy, mục tiêu bao gồm cả thúc đẩy thương mại nội khối và phi USD hóa. Những thành viên bị Mỹ, EU và đồng minh cấm vận thương mại và trừng phạt về tài chính - tiền tệ chẳng phải sẽ được lợi nhiều hay sao?

Bao trùm lên tất cả là sự đồng thuận quan điểm của 5 thành viên BRICS về sự cần thiết của một trật tự thế giới mới công bằng và bình đẳng hơn, về các quốc gia thuộc "Khối phương Nam" phải tập hợp nhau lại để quan hệ ngang bằng với "Khối phương Tây", về những bước đi để hợp tác nhưng không lệ thuộc vào "Khối phương Tây". 

BRICS mở rộng để trở thành đối trọng với Nhóm Các nước công nghiệp phát triển (G7) của phương Tây, để trở thành một tập hợp lực lượng trong Nhóm Các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) và để trở thành một cực trong trật tự thế giới đa cực.

Những tiêu chí được BRICS đặt ra cho lần mở rộng này là vị trí địa lý, số dân và tiềm lực kinh tế chứ không phải tương thích về ý thức hệ và hệ giá trị như nhóm G7 và cũng chẳng phải sức mạnh kinh tế thuần túy như nhóm G20. Những kết quả đạt được ở Johannesburg đã làm thay đổi cơ bản cả diện mạo lẫn bản chất của BRICS.

Nhưng BRICS còn phải đi chặng đường dài để trở thành đối trọng thật sự với G7 và khuôn khổ diễn đàn G20. Ở Johannesburg vừa rồi mới chỉ xuất hiện một vài mục tiêu chung chung và dự án cụ thể, chưa thấy dáng vẻ của những định hướng chiến lược và tầm nhìn lâu dài cho hoạt động và phát triển BRICS+, chưa thấy đề ra kế hoạch và lộ trình thể chế hóa tổ chức cũng như nguyên tắc cơ bản, tiêu chí tiên quyết và điều kiện bắt buộc cho những lần kết nạp thành viên sau này. 

Thử thách lớn của BRICS từ sau ngày 1-1-2024, thời điểm 6 nước trên chính thức trở thành thành viên của BRICS, là kiến tạo sự đồng thuận nội bộ về quan điểm và lợi ích để trở thành một khối thống nhất. Thử thách lớn khác là khối này sẽ như thế nào khi Nga kế nhiệm Nam Phi làm chủ tịch luân phiên BRICS.