“Vén màn” các thiên đường thuế

Một quần đảo đẹp như mơ bên bờ biển Caribbe, có cái tên mang ý nghĩa “trinh nữ” nhưng lại nhan nhản những công ty “ma”. British Virgin Islands thuộc Anh (gọi tắt là BVI) cũng đang gây xôn xao ở Việt Nam khi trong danh sách hồ sơ Panama vừa được công bố có tên hàng trăm cá nhân/pháp nhân người Việt hoặc liên quan Việt Nam sở hữu tài khoản ở quần đảo này.

Mỗi đứa trẻ gánh 16 công ty

Họ gọi hành động đó bằng những thuật ngữ hoa mỹ như “lập kế hoạch thuế tích cực” hay dân dã hơn như “tránh thuế”. Hoạt động của nó hợp pháp một cách hoàn hảo, dù có thể khiến một nước phát triển như Canada thất thoát khoảng 6-7,8 tỉ USD tiền thuế hằng năm. Thay vào đó, những miền đất nhỏ bé như BVI lại có cơ hội đổi đời. Quần đảo do nhà thám hiểm Christopher Columbus đặt tên hồi năm 1493 này được gọi là cây ATM của nền kinh tế toàn cầu, chân dung điển hình của một thiên đường thuế truyền thống có số má.

BVI với bãi biển miền cận nhiệt đới tuyệt đẹp còn là điểm đến của những dòng tiền bất minh Ảnh: LOS ANGELES TIMES

Hẳn những người xài thẻ ATM thông thường đã thấm thía câu chuyện “động đâu cũng thấy phí”. Và BVI cũng chỉ dựa vào chiêu này. Không thuế thu nhập, thuế bán hàng hay thuế doanh nghiệp nhưng 80% doanh thu hằng năm của hòn đảo xinh đẹp này đến từ các dịch vụ tài chính, thực ra chỉ từ khoản phí đăng ký doanh nghiệp thu được hơn 200 triệu USD/năm. Những người không ưa các thiên đường thuế cay nghiệt gọi đó là những nền kinh tế ăn bám ký sinh trên doanh thu thuế của nước khác.

Mỗi thiên đường thuế có một “chuyên môn” riêng. Cayman Islands có những tài khoản ngân hàng bí mật, Cook Islands mạnh về ủy thác ngầm, Luxembourg hấp dẫn những quỹ mờ ám. Giống như những người “anh em”, thiên đường thuế ở BVI cũng “sống dai” nhờ sự kín đáo và sức hút riêng nằm ở việc sáp nhập “dễ và rẻ” cho các công ty nước ngoài ẩn danh.

Hơn 1 triệu công ty được sáp nhập ở đây từ năm 1984 và một nửa số đó đến nay vẫn hoạt động. Nếu chia đều cho cư dân trên đảo thì mỗi người, kể cả những đứa trẻ mới chào đời, “gánh” tới 16 công ty. Theo The Stars, một trong những tờ báo tham gia vụ điều tra hồ sơ Panama, phần lớn số đó đều là công ty ma. Hình hài của chúng ở BVI không hơn một tờ giấy ở cơ quan đăng ký doanh nghiệp và một hòm thư. Thậm chí, nơi cư trú hay các thông tin cá nhân khác của chủ doanh nghiệp cũng không cần chi tiết.

Các thương vụ tiến hành qua thư điện tử, hàng tỉ USD thông thương qua các tài khoản và chỉ có các công ty luật và ngân hàng trong cuộc mới biết chủ nhân thực sự của những công ty bình phong. Các nhà đầu tư gọi đó là “trung tâm tài chính quốc tế” giúp bôi trơn cho guồng máy kinh tế toàn cầu. Người khó tính lại gọi nó là “thế giới ngầm” và lý luận rằng những doanh nhân chính trực sao lại phải giấu tên khi đầu tư ra nước ngoài?

Bảo mật bạn hàng đến cùng

Sau nhiều thập kỷ hoạt động tương đối kín đáo, BVI bất ngờ “trần trụi” giữa thế giới vào năm 2013 khi các tài liệu ngân hàng bí mật bị rò rỉ từ 2 thiên đường thuế Luxembourg và Thụy Sĩ cho thấy các công ty BVI được giới nhà giàu dùng để mua các dinh cơ, du thuyền... siêu sang. Trong khi đó, các phong trào quốc tế nở rộ đòi chấm dứt tình trạng công ty ẩn danh. Từ đó, BVI phải chịu nhiều áp lực cải tổ để dọn dẹp những dòng tiền “đen” - từ tham nhũng hoặc của tội phạm có tổ chức và tiền xám - từ gian lận thuế, như gần đây, nhưng họ vẫn quyết giữ vững “lợi thế cạnh tranh” là che chắn đến cùng danh tính của “bạn hàng”.

Thế nhưng, vụ rò rỉ chưa từng có tiền lệ trong vụ hồ sơ Panama hồi tháng 4-2016 đã bắt đầu đe dọa điều đó. Liên đoàn Nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) đã phơi bày cách thức các tài phiệt Nga giấu giàu và biến hóa tài sản bí mật nhờ BVI, kế hoạch Ponzi của siêu lừa Bernie Madoff cũng để lại dấu vết ở đây.

Chẳng chạy đua về thứ hạng với các “kinh đô” tránh thuế đình đám như Thụy Sĩ, Macau…, vị trí thực của BVI rất khó nắm bắt trong thế giới tài chính công ty bình phong nước ngoài. Trong bom tấn hồ sơ Panama vừa bị phanh phui, một nửa trong tổng cộng 200.000 khách hàng đã tìm kiếm nơi ẩn náu cho nguồn tiền của mình ở BVI. Năm 2010, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính các công ty trên quần đảo này nắm giữ khối tài sản trị giá 600 tỉ USD.

Theo luật sư người Canada Martin Kenney đang làm việc ở BVI, do quần đảo này là lãnh thổ thuộc Anh nên hệ thống pháp lý được tin tưởng. “Đó là điều cực kỳ hấp dẫn, đối với cả người tốt lẫn kẻ xấu. Ít nhất những kẻ lừa đảo cũng nắm chắc là tiền của chúng không lọt vào tay một tên trộm khác” - ông Kenney nhận định.

Nơi ký thác của 32.000 tỉ USD

Hiện chưa có một định nghĩa chính thức nào mang tính pháp lý về các thiên đường thuế. Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OCDE) đưa ra 4 tiêu chuẩn để “nhận diện” loại thiên đường này gồm: không đánh thuế hoặc thuế gần như bằng không, thiếu minh bạch, có những rào cản đối với việc trao đổi thông tin và cuối cùng là dễ dãi với những “công ty ma”. Chính sự lỏng lẻo đó khiến các thiên đường thuế là điểm đến ưa thích của nhiều dòng tiền đáng nghi vấn.

Theo trang Newsweek, ước tính một khối lượng tài sản khổng lồ, khoảng 21.000-32.000 tỉ USD tính đến năm 2010, trú chân ở các thiên đường thuế.

Hồi năm 2002, OCDE đã bỏ BVI ra khỏi danh sách các thiên đường thuế bất hợp tác. Đây cũng là năm những công dân của quần đảo này được quyền lấy hộ chiếu từ Anh. Tới năm 2013, BVI cùng các đảo Bermuda, Cayman Islands, Anguilla, Montserrat cùng Turks và Caicos Islands ký hiệp định chia sẻ thông tin thuế với Anh, Pháp, Đức, Ý và Tây Ban Nha.

Kỳ tới: Kẽ hở tỉ đô