Arabica... tan cửa nát nhà !

Chương trình trồng 40.000 ha cà phê chè khởi động từ năm 1997 với tổng vốn đầu tư 791,6 tỉ đồng, hiện diện tại 15 tỉnh phía Bắc. Đến nay, cây cà phê chè ở nhiều địa phương đã gần như bị xóa sổ, nhiều tỉnh “bỏ của chạy lấy người”.

Thanh Hóa là một trong những tỉnh chịu thiệt hại nặng nề nhất. Ông Mai Văn Ninh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, cay đắng thừa nhận: “Chúng tôi đã bó tay! Hơn 4.000 ha Arabica của tỉnh trị giá gần 100 tỉ đồng coi như mất trắng. Một nửa, người dân đã chặt bỏ, nửa còn lại không cho quả...”.

Vị đắng cà phê chè

Cách đây vài năm, khắp tỉnh Thanh Hóa bạt ngàn cà phê chè. Giờ đây, chỉ còn lác đác vài cây lẩn khuất dưới tán cao su. Anh Lê Văn Bình ở thôn Thanh Tân, xã Hóa Quỳ, huyện Như Xuân, thẫn thờ kể: Năm 2000, cán bộ Công ty Cao su - Cà phê Thanh Hóa (nay là Công ty Cao su Thanh Hóa, chủ đầu tư dự án) tuyên truyền về hiệu quả của cây cà phê chè và vận động nhân dân trong vùng trồng. “Chẳng biết mô tê gì nhưng nghe lọt tai, lại được cho vay vốn, gia đình tôi nhào vô trồng 1 ha. Thế nhưng cây chỉ phát triển được 50-60 cm thì dừng hẳn, chẳng chịu lớn vì đất không hợp”- anh Bình bộc bạch.

Ông Nguyễn Gia Sắc, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Hóa Quỳ, đau xót: “Người dân tin lời công ty nên ào ào làm. Cây nào may mắn ra ít quả, khi thu hoạch, bán giá rẻ mạt, mỗi kg chỉ 500- 800 đồng”. Ông đưa tay quệt nước mắt: “Dân tiếc của, giá thấp cũng mang đến UBND xã bán. Nhưng người ta chỉ chọn mua quả chín, lớn; quả xanh, lép loại ra. Bà con chỉ biết kêu trời rồi mang cà phê chè về”.

Theo lời ông Sắc, trong huyện có nhiều gia đình phải tan cửa nát nhà vì cây cà phê chè. “Nhiều hộ khá giả đã bán trâu, thế chấp nhà lấy vốn trồng cà phê chè. Đến nay nhà cũng bay theo cây, họ phải đi ở nhờ”.

Ai biểu chặt làm chi!

Ông Đỗ Viết Liêm, Giám đốc Công ty Cao su Thanh Hóa, vẫn một mực khẳng định nếu dân không chặt bỏ cà phê chè thì nay đã giàu có vì... giá cà phê đã lên! Nghe vậy, nhiều người dân Thanh Hóa cay đắng: “Ông ta không hiểu là dân nghèo lấy gì ăn để nuôi cây cà phê chè nhiều năm trời. Thêm nữa, nó lại không thể cho quả tốt”.

Đem bức xúc của dân về việc công ty làm ẩu, không nghiên cứu kỹ xem cây cà phê chè có hợp với đất đai, khí hậu vùng này không, ông Liêm vẫn khăng khăng là dự án được thực hiện rất chặt chẽ... Thực tế nhiều nơi ở Thanh Hóa, như huyện Như Xuân, đã minh chứng: Cây cà phê chè trồng dưới tán cao su trước đó nhiều năm, vì thiếu ánh sáng nên không thể phát triển được. Việc trồng cà phê chè ở Thanh Hóa thực tế là tràn lan, không theo quy hoạch, thiết kế, nhưng đã nhận không ít bằng khen biểu dương vì phong trào nhanh và mạnh!

Một cuộc “cách mạng”!?

Trong khi hàng trăm tỉ đồng của Nhà nước và người dân ở Thanh Hóa xem như đổ sông, đổ biển theo cây cà phê chè, thì kết luận của UBND tỉnh và đoàn Thanh tra Bộ NN- PTNT về dự án vẫn chung chung, cuối cùng là... đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét xóa trắng nợ cho dân!

Trong báo cáo trình Thủ tướng Chính phủ mới đây, Tổng Công ty Cà phê VN - đơn vị được Chính phủ ủy quyền nghiên cứu, phê duyệt, triển khai các dự án do địa phương lập- vẫn cho rằng một số dự án cà phê chè ở các địa phương hiệu quả tốt. Thậm chí, tổng công ty này còn ví von cây cà phê chè vào VN là “cuộc cách mạng” chuyển cơ cấu cây trồng ở vùng sâu, vùng xa; mặc dù thừa nhận có 24% tổng diện tích mất trắng, 19% diện tích xấu dẫn đến những tổn thất nhất định, có nơi nghiêm trọng...

Đánh giá hiệu quả cây cà phê chè như lời ông Lê Huy Ngọ, nguyên bộ trưởng Bộ NN-PTNT, có lẽ xác đáng nhất: “Trồng cà phê chè cũng giống như trồng rừng và chương trình đánh bắt xa bờ thôi, khó có lời giải nào khả thi”!