“Cát tặc” lộng hành trên sông Đồng Nai

Hàng chục dự án khai thác cát do tỉnh Lâm Đồng cấp phép, cùng lúc là các dự án của tỉnh Đồng Nai diễn ra rầm rộ đã khiến sông Đồng Nai đoạn thượng nguồn giáp 3 tỉnh Đồng Nai, Lâm Đồng, Bình Phước tan hoang. Một phần đất đai, vườn tược của của người dân cũng như Vườn Quốc gia Cát Tiên bị kéo tuột xuống sông.

Chỗ nào có cát là… ăn

Những ngày giữa tháng 3, chúng tôi có mặt tại khu vực sông thuộc xã Nam Cát Tiên, huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. “Phành phạch”, “xình xịch”, đập vào tai mắt chúng tôi là cảnh chiếc máy xúc đang ầm ào hoạt động giữa dòng sông lúc này chỉ còn là một dòng chảy nhỏ ở giữa, phần lớn sông xung quanh thì đã cạn trơ thành bãi bồi. Chiếc máy xúc là của một đơn vị khai thác cát được cấp phép đang khơi dòng để chuẩn bị khai thác tại mé sông này. Đi sâu vào bìa sông hoang vắng, chúng tôi còn chứng kiến một khu đất trồng trọt của người dân bị san bằng, tạo thành “bến” để xe múc lên xuống, vệt bánh xích làm thành một lối mòn kéo dài vài trăm mét trên dòng sông cạn khô. Trong khi đó, phía bìa rừng, đoạn đã được khơi dòng, ngay bên sườn vườn quốc gia, một chiếc tàu lùi lũi, ầm ĩ hút cát gây náo loạn cả vùng.

Các tàu hút cát không có phao phân ranh giới, chúi ống hút vào tận bờ, trong khi đất hai bên sông đều đã biến thành vực sâu (Ảnh chụp sáng 16-3, tại hai bờ xã Đăk Lua và Quảng Ngãi)

Rời xã Nam Cát Tiên, chúng tôi men ngược lên phía các xã Đắk Lua, huyện Tân Phú và các vùng thuộc 2 huyện Cát Tiên, Đạh Tẻ, tỉnh Lâm Đồng. Xã Đắk Lua nằm biệt lập, một bên là Vườn Quốc gia Nam Cát Tiên; còn bên kia sông là xã Quảng Ngãi, huyện Cát Tiên. Tại đây, chúng tôi chứng kiến một lúc có 8 chiếc tàu hút, xáng cạp đang dàn trận, thậm chí chúi mũi vào nhau hút. Trên mỗi tàu có 4-5 nhân công vận hành máy liên tục. Các con tàu này tự do hút bất kỳ nơi nào trên sông nếu nơi đó được phát hiện có nhiều cát, thậm chí thọc cả những ống hút vào bờ.

Theo ghi nhận của chúng tôi, trong buổi sáng, những con tàu này đã tả xung hữu đột hút đầy cát, còn dòng sông thì trở nên đục ngầu. Đáng nói là ngay khu vực các tàu thò vào hút cát, dọc bờ sông đều đã bị lở loét thảm hại, đất đai vườn tược bị kéo xuống sông biến thành vực, có nơi đã bị “ăn” sâu hàng chục đến hàng trăm mét. “Họ khoét liên tục trôi hết đất đai tài sản làm ăn của chúng tôi. Chúng tôi kêu cứu liên tục nhưng không có gì thay đổi…” - ông Trần Bình, ngụ xã Quảng Ngãi, bức xúc chỉ vào cả sào đất của mình bị kéo tuột xuống sông.

Mất kiểm soát

Quá trình ghi nhận tình trạng sông đầu nguồn và “nách” Vườn Quốc gia Cát Tiên náo loạn, tan hoang, chúng tôi tiếp cận với nhiều người dân mất đất; các lãnh đạo từ ấp, xã tới huyện, tỉnh thì đều được trả lời là tình trạng khó kiểm soát.

Theo thống kê sơ bộ, thời gian qua, tỉnh Đồng Nai đã hạn chế cấp phép các dự án khai thác cát khu vực thượng nguồn và giáp bên Vườn Quốc gia Cát Tiên song tỉnh Lâm Đồng thì vẫn cấp phép khá ồ ạt. Hiện trên địa bàn tỉnh Đồng Nai còn vài dự án đang được thực hiện. Trong khi đó, tỉnh Lâm Đồng có đến 14 dự án. Đó là chưa kể một đội ngũ “cát tặc” lén lút hoạt động.

Nhiều người dân khẳng định các công ty được cấp phép cũng chính là... “cát tặc”. Các đơn vị này có thể hút cát bất kỳ vị trí nào, thậm chí moi cả lên... bờ để lấy cát trong phần đất của người dân. Thực tế, theo điều tra của chúng tôi, một số đơn vị đã bị dân bắt đền bù sau khi “khoét” đất, đào sâu làm sạt lở vườn tược hàng trăm mét. Ngang nhiên hơn, có đơn vị đã đòi mua luôn cả sào đất bên bờ của người dân để... hút cát.

“Chúng tôi có cả đội phản ứng nhanh, khoảng 10 ngày kiểm tra một lần. Hoặc khi bà con trình báo thì chúng tôi lập tức có mặt để kiểm tra. Nhưng phải để huyện, tỉnh lo là chính thôi. Xác định hành vi trái phép, chúng tôi chỉ được phạt ở mức 5 triệu đồng, không thể làm gì được...” - ông Nguyễn Thượng Chuẩn, Bí thư Đảng ủy xã Quảng Ngãi, phân bua.

Chỉ biết cầu cứu báo chí

Cầu cứu - đó là lời nói khẩn thiết mà nhiều người dân dọc khu vực sông thuộc các huyện Tân Phú, Cát Tiên, Đạ Tẻh muốn chúng tôi truyền đạt.

Đứng cùng chúng tôi bên bờ sông ở một góc Vườn Quốc gia Cát Tiên, bên này sông là xã Quảng Ngãi, bên kia là xã Đắk Lua, bà Đặng Thị Triều, 60 tuổi, nói như mếu: “Chúng tôi từ miền Trung vào đây lập nghiệp khoảng 30 năm nay, cực khổ khai khẩn được dăm sào đất giờ để chia cho các con đến tuổi lập gia đình trồng trọt kiếm sống, đến nay bị “cát tặc” hút tuột mà chẳng biết kêu ai...”.

Trong khi đó, vợ chồng ông Đặng Tấn Mạnh còm cõi, khắc khổ bên thửa đất bị cào lõm như một hố bom, thở dài thườn thượt: “Dọc cả dãy sông tĩnh lặng này trước đây là bãi bồi trù phú, giờ đây đều đã thành vực sâu nham nhở. Họ còn đòi mua đất với giá vài triệu đồng để khai thác cát, phá sông. Đất với người nông dân quý lắm, thế mà giờ trôi tuột đi tất cả...”.

Chiều 16-3, đứng bên “vực sông” xã Quảng Ngãi, ông Trần Đặng Tấn vừa dọn dẹp những mảnh chai vỡ ngổn ngang bên những bụi bắp vừa cho biết: “Thanh niên trong làng bức xúc, xót của vì mất tài sản nên có lúc kéo nhau ra đây “ăn thua” với “cát tặc” nhưng nhờ chúng tôi ngăn cản nên chưa xảy ra án mạng. Cơ quan chức năng cần giám sát để môi trường không bị tàn phá, tài nguyên không thất thoát và tài sản của người dân chúng tôi không bị cướp đi...