Khe Hó và điểm mốc lịch sử

Sau hiệp định Geneva tháng 7-1954, đất nước tạm thời bị chia cắt thành hai miền. Miền Bắc hoàn toàn giải phóng, bước vào thời kỳ quá độ tiến lên xây dựng CNXH. Ở miền Nam, đế quốc Mỹ trực tiếp can thiệp, dựng lên chế độ tay sai, đàn áp dã man phong trào cách mạng, âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta và thôn tính miền Bắc. Cả dân tộc vùng lên chấp nhận một cuộc đọ sức mới cực kỳ gay cấn.

Đoạn đường Trường Sơn tại Km 0 ở khe Hó

Tuyệt đối bí mật

Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị, ngày 19-5-1959, Bộ Chính trị và Bác Hồ đã chính thức giao nhiệm vụ cho Đoàn công tác Quân sự đặc biệt (còn gọi là Đoàn 559), mở đường vận chuyển hàng quân sự chi viện cho miền Nam. Lúc ấy, Bác Hồ ân cần dặn dò cán bộ, chiến sĩ đi mở đường Trường Sơn: “Phải tận dụng thiên thời, địa lợi, nhân hòa, khẩn trương mở mới, kéo dài đường gùi thồ Đông Trường Sơn”. Tháng 6-1959, thượng tá Võ Bẩm dẫn đầu Đoàn 559 vào Quảng Trị khảo sát địa hình, chọn địa điểm mở đường Trường Sơn. Khẩu hiệu lúc ấy là “ở không nhà, đi không dấu, nấu không khói, nói không thành tiếng”, với phương châm phải chủ động tránh cả địch, cả dân để bảo toàn lực lượng, bảo đảm tuyệt đối bí mật an toàn của tuyến đường. Sau 3 ngày bàn bạc với Bí thư đặc khu Vĩnh Linh Hồ Sĩ Thản, đoàn trưởng Võ Bẩm quyết định chọn khe Hó làm điểm mốc xuất phát vượt Trường Sơn.

Trung tá Trần Anh Don, năm nay tròn 80 tuổi, nguyên là binh trạm trưởng của binh trạm 32-33, trưởng phòng hành quân - giao liên của Bộ Tư lệnh Binh đoàn 559, nay đang là trưởng Ban Liên lạc Bộ đội Trường Sơn tại huyện Vĩnh Linh. Năm 1959, ông Don là một trong những người lính đầu tiên của Đoàn 559, khi ông Bẩm vào Vĩnh Linh mở đường. Ông Don bồi hồi nhớ lại: Tháng 3-1959, tôi đang công tác ở Quân khu 4 thì nhận được lệnh ra Hà Nội gặp anh Võ Bẩm. Một thời gian ngắn sau thì anh Võ Bẩm đưa tôi cùng một số người nữa vào thẳng phía Tây huyện Vĩnh Linh, làm nhiệm vụ trinh sát chọn địa điểm mở tuyến. Khu vực này lúc ấy là rừng rậm nhưng luôn được canh gác rất nghiêm ngặt, không ai được vào rừng. Đi chọn tuyến mở đường giữa rừng, tôi biết mình đang làm một nhiệm vụ đặc biệt bí mật. Sau nhiều lần thực địa, cuối cùng đoàn trưởng Võ Bẩm đã quyết định chọn một vị trí tại khe Hó, gần một đường kéo gỗ (thuộc địa bàn chiến đấu bảo vệ giới tuyến tạm thời của Lữ đoàn 270, Quân khu 4), để mở đường chuyển hàng vào Nam. Vị trí này bảo đảm được nguyên tắc tuyệt đối bí mật khi mở đường. Ông Don còn nhớ, đoàn trưởng Võ Bẩm luôn dặn anh em nếu địch có phát hiện và đánh chặn cũng không được đánh lại mà phải tìm cách tránh để con đường không bị lộ. Từ đây, những chuyến hàng đầu tiên đã được bí mật vận chuyển đến khu tập kết ở khe Hó trước khi vận chuyển vào Nam. Ngày 13-8-1959, chuyến hàng đầu tiên chính thức vượt Trường Sơn. Sau 8 ngày đêm vượt qua sông sâu, suối dữ, đèo cao, chuyến hàng đầu tiên đã được bàn giao cho chiến trường Trị Thiên gồm 20 tiểu liên, 20 súng trường mát và 10 thùng đạn.

Diện kiến điểm mốc lịch sử

Ngày trở lại Km 0, chúng tôi tập trung tại thị trấn Bến Quan trên đường Hồ Chí Minh trước khi vào địa phận xã Vĩnh Hà, huyện Vĩnh Linh, Quảng Trị. Ông Don cho biết, phải đi bộ vượt hơn 5 km rừng nữa mới vào được khe Hó. Đoàn đi lần này có đầy đủ thành phần của Bộ đội Trường Sơn năm nào như giao liên, công binh, bộ binh, lái xe, TNXP... Ai cũng có cảm giác rừng già ở khu vực này đang bị phá tan hoang, để lại những đồi trọc lau lách. Đi bộ gần đến trưa chúng tôi mới lên đến đỉnh một con dốc được Bộ đội Trường Sơn đặt tên là U Rùa. Từ đỉnh núi này, phải đi xuống hết một con dốc dài mới đến khe Hó.

Chúng tôi có mặt ở khe Hó vừa đúng ngọ. Sau một hồi xác định vị trí, ông Don tìm ra ngay vị trí Km 0. Đấy là một khu đất bằng phẳng nằm dưới tán rừng già, cây khộp che kín không thấy ánh nắng. Ở dưới khe có rất nhiều đàn cá tung tăng bơi lội. Thảm thực vật hai bên khe có nhiều loại cây ăn được. Con đường mòn đi bộ từ khe Hó băng lên rừng vẫn còn nguyên, bề rộng chỉ đủ luồn người đi bằng hàng dọc. Ông Nguyễn Đức Thanh, nguyên là lái xe của Binh đoàn 559, kể rằng trước đây nhiều người đi rừng về trình báo họ tình cờ phát hiện xung quanh khe Hó có nhiều hầm sâu vào trong núi. Có người bò vào hầm và tận mắt được nhìn thấy cả một kho xe đạp thồ, một số hầm rất tối nên không vào được. Lâu ngày, các hầm này đã bị đất đá trên núi cao trôi về lấp kín. Theo ông Don, đây là số hàng hóa từ ngoài Bắc chuyển vào nhưng chưa kịp vận chuyển vào Nam.

Lần đầu tiên được đặt chân đến vùng đất lịch sử hào hùng của dân tộc, lòng chúng tôi cảm thấy rất tự hào. Ông Lê Hữu Hoành, Phó Ban liên lạc Bộ đội Trường Sơn huyện Vĩnh Linh, rút trong cặp ra một lá cờ đỏ sao vàng trao cho ông Don. Ông Don xúc động cầm lấy rồi hãnh diện phất cao lá cờ. Bất chợt, ông cất giọng hát vang bài Bước chân trên dãy Trường Sơn. Cả đoàn không ai bảo ai cùng cất tiếng hát theo. Tiếng hát vang vọng giữa đại ngàn.