Những bài học lớn từ Vinashin

 

 

Liên tục trong 10 năm (1996-2006), đơn vị này tăng trưởng rất nóng với mức tăng bình quân từ 35%-40%/năm. Tháng 10-2005, Vinashin trình và được Thủ tướng phê duyệt đề án điều chỉnh phát triển giai đoạn 2005-2010, định hướng đến năm 2015 với mục tiêu cơ bản đặt ra là đạt sản lượng

 

Với vốn điều lệ ban đầu chỉ hơn 100 tỉ đồng, năng lực chỉ đóng được tàu 1.000 - 3.000 tấn, đến năm 2007, giá trị tổng sản lượng của Vinashin đã đạt con số 27.500 tỉ đồng, đóng thành công các tàu 6.500 tấn, 53.000 tấn, kho nổi chứa dầu 104.000 tấn... Từ con số 0, Vinashin đã giành vị trí thứ 11 trên bản đồ đóng tàu thế giới và ngấp nghé vị trí thứ 5.

 

 

Thực hiện chủ trương phát triển kinh tế biển, Vinashin đã được hưởng rất nhiều chính sách ưu đãi của Chính phủ, từ bảo lãnh vay vốn nước ngoài, tạo điều kiện vay thương mại trong nước, cho đất dự án... Nguồn lực quá lớn dồn dập đổ vào khiến Vinashin không ngừng mở rộng sản xuất, kinh doanh đa ngành nghề như xây dựng hàng loạt nhà máy lắp ráp động cơ, sản xuất container, thép, đồ nội thất, xi măng, cơ khí và các thiết bị chuyên dụng khác. Nói như TS Lê Đăng Doanh, thương hiệu Vinashin bùng nổ từ quy mô trại chăn nuôi, cửa hàng kinh doanh xe máy đến khu công nghiệp tàu thủy.

 

Quá say sưa với tăng trưởng, Vinashin đã trở thành người khổng lồ trên đôi chân đất sét. Đến tháng 6-2010, tổng tài sản của Vinashin có khoảng 104.000 tỉ đồng nhưng số nợ đã lên tới 86.000 tỉ đồng vì trình độ quản lý không theo kịp quy mô đầu tư. Tỉ lệ nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu gần 11 lần, mất cân đối tài chính nghiêm trọng. Bước vào giai đoạn này, Vinashin đứng trước nguy cơ phá sản, sản xuất đình đốn, công nhân chuyển việc, bỏ việc gần 17.000 người, mất việc gần 5.000 người.

 

 

Sự đổ vỡ của Vinashin là trường hợp rất đáng tiếc bởi vì sự bất thường ở tập đoàn kinh tế này đã được các chuyên gia kinh tế liên tục cảnh báo. Mỗi năm, Vinashin cũng phải chịu nhiều cuộc thanh tra, kiểm tra hơn so với mức bình thường của một doanh nghiệp nhưng vẫn không kịp thời phát hiện sai phạm để ngăn chặn hậu quả.

 

TS Lê Đăng Doanh cho rằng bài học lớn nhất từ Vinashin là phải giám sát chặt chẽ các tập đoàn kinh tế, đặt các tập đoàn hoạt động nghiêm túc theo đúng pháp luật, không được quá ưu đãi, không được đặc quyền, đặc lợi. Chính vì Vinashin đã được quá nhiều ưu đãi, được che chắn, không có giám sát chặt chẽ nên khi phát hiện sai phạm đã là quá muộn.

 

Mức độ tăng trưởng 35%-40%/năm là không bình thường, chỉ muốn tăng trưởng theo số lượng không chú ý đến chất lượng. Tăng trưởng quá nóng nên có rất nhiều quyết định đầu tư không được thông qua HĐQT, đầu tư không có luận chứng kỹ thuật. “Đây là bài học rất đau xót. 86.000 tỉ đồng nợ của Vinashin là con số quá lớn đối với VN. Tính ra bình quân mỗi đầu người là 1 triệu đồng tiền nợ”- TS Lê Đăng Doanh nói.

 

 

Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Sinh Hùng tại buổi làm việc với Công ty Đóng tàu Hạ Long. Ảnh: T. DŨNG

Theo chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành, cần làm rõ những yếu kém trong công tác giám sát ở Vinashin để rút kinh nghiệm cho các tập đoàn khác. Sự đổ vỡ của Vinashin xuất phát từ sai phạm của bộ máy lãnh đạo tập đoàn nhưng những sai phạm này đã không được phát hiện, xử lý kịp thời. Đây là lỗi hệ thống, từ công tác giám sát trong nội bộ tập đoàn đến sự giám sát của các bộ, ngành, Chính phủ, Quốc hội.

 

Một vấn đề đáng chú ý là ở VN, không ai có thể được đề bạt vào các vị trí quan trọng mà không có ý kiến của cấp ủy. Ở Vinashin xảy ra sai phạm nghiêm trọng của chủ tịch kiêm tổng giám đốc Phạm Thanh Bình chứng tỏ cơ sở Đảng  tại đây đã mất năng lực tranh đấu. 

 

 

Các chuyên gia kinh tế đều cho rằng sự đổ vỡ của Vinashin là cơ hội để xem lại căn nguyên của vấn đề quản trị, giám sát và tiến tới tái cơ cấu các tập đoàn kinh tế Nhà nước. Chuyên gia kinh tế Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế VN, cho rằng nguyên tắc chung là giao tiền phải giao cả trách nhiệm và đi kèm các điều kiện cụ thể. Nhà nước không nên o bế, đi vay tiền hộ doanh nghiệp, cuối cùng hoạt động không hiệu quả, Nhà nước phải đứng ra chịu trách nhiệm. Hiện nay, vực dậy một doanh nghiệp lớn đang bên bờ vực phá sản không đơn giản, tái cấu trúc phải làm từng bước, không thể kỳ vọng đặt mục tiêu nhanh chóng đưa Vinashin trở thành một doanh nghiệp có tài chính lành mạnh tuyệt đối.

 

Cùng quan điểm này, chuyên gia kinh tế Trần Du Lịch cũng cho rằng cần chấm dứt tình trạng Chính phủ đi vay nợ rồi cho doanh nghiệp vay lại. Việc bảo lãnh nợ doanh nghiệp phải để cho thị trường làm, hỗ trợ doanh nghiệp phải tiến hành theo cách khác. Cũng theo TS Trần Du Lịch, tái cấu trúc Vinashin không phải phụ thuộc vào vấn đề nợ nhiều hay ít mà là cơ cấu nợ thế nào, xu thế tài chính, dòng tiền sử dụng ra sao. Đây là bài toán cần một giám đốc tài chính thật giỏi phân tích, tìm ra cơ cấu tài chính, cơ cấu sản phẩm, cơ cấu thị trường rồi mới định hướng được tái cấu trúc.

 

Một số chuyên gia cũng đã lên tiếng cho rằng tái cơ cấu Vinashin cần tôn trọng luật pháp quốc tế vì tập đoàn này không chỉ vay nợ trong nước mà còn vay nợ hơn 1 tỉ USD ở nước ngoài, thông qua khoản vay 750 triệu USD trái phiếu Chính phủ VN và khoảng 600 triệu USD do Vinashin tự đi vay. Đồng thời, cần rà soát việc chia tách Vinashin hiện nay có phù hợp với các cam kết và hợp đồng đã ký với đối tác nước ngoài hay không.