Xuống biển “săn” nhum

Ở những nhà hàng ven biển Sa Huỳnh, tỉnh Quảng Ngãi, trong khi thực khách xuýt xoa khen ngợi các món ăn được chế biến từ nhum thì cách đấy không xa, nhiều bóng người cứ ẩn hiện sau những con sóng lặn bắt từng con nhum bám vào ghềnh đá ven bờ biển. Cơ thể họ tím tái vì ngâm lâu trong làn nước lạnh.

Hiểm nguy rình rập

Anh Chinh đang chuẩn bị rời ghe xuống nước lặn tìm nhum

Trưa nắng như đổ lửa, nhưng đôi môi anh Phan Văn Định ở thôn Vĩnh Tuy, xã Phổ Châu (Đức Phổ, Quảng Ngãi) vẫn tím tái, đôi lúc run cầm cập. Chỉ tay vào rổ nhum đen, anh cười tươi: “Bấy nhiêu về đưa cho vợ bổ đôi và gỡ được khoảng 1kg thịt, bán được 200.000 đồng”. Đấy là thành quả sau hơn 4 giờ ngụp lặn dưới độ sâu từ 2 – 5m trong làn nước lạnh.

Cứ 7 giờ sáng, anh Định lại mang kính lặn, móc sắt, chiếc rổ gắn phao ra biển lặn bắt nhum bám vào ghềnh đá ven bờ. Phát hiện nhum, anh dùng móc sắt giật mạnh để nhum rơi khỏi đá và nhặt lấy rồi ngoi lên bỏ vào rổ nổi bồng bềnh trên mặt nước. “Có người ráng sức lặn cả ngày, may mắn kiếm được gần một triệu đồng. Nhưng đến tối thì cơ thế đau nhức, phải gồng mình chịu đựng. Nhiều người chỉ lặn được vài ngày thì bỏ nghề” – anh Định nói

Một thợ săn nhum vừa ngoi lên khỏi mặt nước

Cách đó không xa, sau khi mặc bộ đồ lặn cùng bình dưỡng khí, anh Nguyễn Chinh – một người bạn của anh Định cũng vội rời chiếc thuyền nan lao xuống ngụp lặn trong nước biển. Phần trên cơ thể của anh cứ ẩn hiện giữa những con sóng đang xô vào bờ. Anh Chinh là người lặn nhum “chuyên nghiệp” nhất ở vùng biển Sa Huỳnh khi trang bị cho mình chiếc ghe nan cùng thiết bị lặn trên 12 triệu đồng. Sau cả ngày lặn ngụp cùng với người vợ ra sức bổ đôi lớp vỏ, gỡ lấy thịt, vợ chồng anh thu được khoảng 4kg thịt nhum, bán được từ 600.000 – 800.000 đồng. “Nghề này thu nhập cao, nhưng chỉ dành cho trai tráng và những người có sức khỏe. Cả ngày, cứ ngụp lặn dưới nước, bám vào ghềnh đá tìm nhum. Nhiều lúc nước đục, bắt phải nhum bắn gai làm tê buốt cả cánh tay” – anh Chinh cho biết.

Chị Võ Thị Thúy, vợ anh Chinh, chìa đôi bàn tay sưng tấy do bị nước bẩn bào mòn da vì phải luôn tiếp xúc với nhum. Cùng hoàn cảnh với chị còn có hàng chục người mẹ, người vợ nơi đây phải chịu đau buốt mỗi khi dùng dao bổ đôi nhum để lấy thịt. Họ khéo léo tách vỏ rồi dùng mảnh tre nhỏ vót mỏng khều lấy phần thịt màu vàng tựa gạch cua bên trong lớp vỏ lởm chởm gai nhọn. Chỉ cần sơ sẩy để thịt nhum lẫn với ruột và gân máu, khi chế biến món ăn sẽ rất tanh. Vì vậy, họ được xem là những người quyết định hương vị ngon – dở của loài nhuyễn thể được xem là đặc sản bậc nhất ở vùng biển này. “Đâu chỉ mấy ông phải chịu khổ cực, phụ nữ tụi tui cũng chịu nhiều vất vả khi làm thịt nhum. Nhiều ông lặn giỏi đến mấy đi nữa, nhưng ở nhà không có người làm thì cũng đành phải bỏ nghề” – chị Thúy nói.

Nức danh đặc sản

Có giai thoại rằng, thời vua Minh Mạng, người dân Quảng Ngãi, mỗi năm phải tiến cống mắm nhum cho triều đình và bắt buộc phải cống bằng vật phẩm, không được thay thế bằng tiền.

Nhum còn được chế biến nhiều món ăn ngon như nấu cháo, nướng, tráng với trứng, thịt nhum tươi vắt tí nước cốt chanh ăn kèm với rau thơm…, đặc biệt là nhum ngâm rượu được cánh mày râu thường rỉ tai nhau là “ông uống bà khen”. Vì vậy, nhiều du khách khi đến Sa Huỳnh thường tìm mua rượu ngâm nhum bạc để về… khoe với vợ.

Thành quả sau hơn 4 giờ ngụp lặn của anh Định

Dẫu nức tiếng nhưng số phận của loài hải sản này cũng lắm thăng trầm, cuộc sống của những người săn nhum vẫn bao đời cơ cực. Anh Nguyễn Quang Thơ, người hơn 30 năm lặn bắt nhum, kể: Khoảng 20 năm trở về trước, cứ từ tháng 3 – 6 âm lịch thì ven biển Sa Huỳnh xuất hiện nhum nhiều vô kể. Khi ấy, mỗi ngày lặn bắt được từ 8 – 9 kg nhum thịt. Thịt nhum được mẹ anh muối mắm và gánh đi hàng chục km vào tận các huyện phía Bắc tỉnh Bình Định để đổi gạo ăn qua ngày. Giờ thì mắm nhum đã trở thành món khoái khẩu của nhiều người, theo chân Việt kiều và du khách đến tận những phương trời xa. Thay vì đổi gạo như thuở trước, mỗi ký thịt nhum bán được từ 150.000 – 250.000 đồng. Vì thế, lượng nhum ngày càng giảm hẳn. “Chẳng biết vài chục năm sau liệu còn nhum không nữa?” – anh Thơ lo lắng.

Lang thang dưới bóng mát của rừng thùy dương, tôi được nghe nhiều du khách ngồi trong hàng quán ven biển xuýt xoa khen ngợi các món ăn tỏa hương thơm phức vừa được chế biến từ nhum. Ít ai trong số họ biết để có thứ đặc sản ấy, nhiều ngư dân phải đánh cược sinh mạng của mình.

3.