Băn khoăn quản lý nhập khẩu gạo

Bộ Công Thương đang lấy ý kiến các bộ, ngành, cơ quan về dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 107/2018/NĐ-CP ngày 15-8-2018 của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo (Nghị định 107), trong đó có quy định về quản lý nhập khẩu gạo.

Nhiều bất cập

Tại tờ trình gửi Thủ tướng Chính phủ về việc sửa đổi Nghị định 107, Bộ Công Thương cho rằng qua hơn 4 năm triển khai, nghị định này đã bộc lộ một số vấn đề bất cập trong quản lý, nhất là quản lý nhập khẩu gạo.

Theo Bộ Công Thương, với sản lượng lúa, gạo tương đối dồi dào, Việt Nam bảo đảm an ninh lương thực, dự trữ quốc gia và hằng năm dành khoảng 6 - 6,5 triệu tấn gạo cho xuất khẩu. Do đó, khi xây dựng Nghị định 107, hoạt động nhập khẩu gạo không thuộc phạm vi điều chỉnh tại thời điểm xây dựng nghị định.

Còn hiện nay, trước tác động của các yếu tố khách quan và chủ quan, Việt Nam đã nhập khẩu một số loại gạo để phục vụ nhu cầu trong nước. Tuy nhiên, việc nhập khẩu gạo hiện nay là quá nhiều. Riêng trong năm 2021, tổng lượng gạo nhập khẩu của Việt Nam là 999.750 tấn, trong đó nhập khẩu từ Ấn Độ 719.970 tấn (chiếm hơn 72%). Gạo nhập khẩu từ Ấn Độ chủ yếu để làm bún, bánh, thức ăn chăn nuôi, sản xuất bia, rượu.

Bộ Công Thương nêu rõ việc nhập khẩu gạo tăng mạnh như đã diễn ra trong năm 2021, cùng với việc chưa được quản lý, thống kê đầy đủ, kịp thời sẽ có khả năng ảnh hưởng hoạt động sản xuất - kinh doanh lúa gạo; sản xuất thức ăn chăn nuôi, bia, rượu và các sản phẩm từ gạo như bún, bánh… tạo cạnh tranh với sản phẩm trong nước, tác động đến đời sống của người sản xuất trong nước và có thể gián tiếp ảnh hưởng an ninh lương thực, an ninh kinh tế - xã hội. Vì thế, cần có quy định về quản lý nhập khẩu gạo để giúp cơ quan quản lý nhà nước chủ động, kịp thời điều tiết, điều hành hoạt động nhập khẩu gạo phù hợp mục tiêu quản lý trong từng thời kỳ.

Đó là cơ sở để Bộ Công Thương đề xuất bổ sung quy định về quản lý nhập khẩu gạo tại dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 107. Theo dự thảo, khi xuất hiện lượng gạo nhập khẩu tăng có nguy cơ ảnh hưởng đến sản xuất trong nước, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng Chính phủ áp dụng biện pháp quản lý nhập khẩu.

Thu hoạch lúa tại An Giang Ảnh: An Na

Để không thua trên sân nhà

Đề xuất trên của Bộ Công Thương đang gây nhiều tranh luận.

Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Phước Thành IV (tỉnh Vĩnh Long), ủng hộ việc kiểm soát chặt đối với gạo nhập khẩu vì đây là mặt hàng "nhạy cảm", nhiều nước cũng có chính sách quản lý đặc biệt.

"Hiện nay, Ấn Độ cấm xuất khẩu tấm và áp thuế xuất khẩu đối với gạo 25% nên lượng nhập về không nhiều. Trong tương lai, nếu Ấn Độ bỏ quy định này thì lượng hàng sẽ về rất lớn. Phân khúc gạo khô cơm để làm bột và thức ăn cho gia súc thì nông dân dư sức làm nhưng nhà nước phải có định hướng. Thị trường có sẵn, chúng ta nên tận dụng để không thua trên sân nhà" - ông Thành nêu quan điểm.

Trong khi đó, một số chuyên gia bày tỏ không đồng tình, cho rằng việc cơ quan quản lý nhà nước vẫn đặt vấn đề kiểm soát chặt gạo nhập khẩu để bảo vệ sản xuất trong nước là biểu hiện của tư duy "không quản được thì cấm".

Trao đổi vào chiều 20-11, một thành viên trong Ban Chấp hành Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho rằng việc đặt vấn đề kiểm soát gạo nhập khẩu để bảo đảm an ninh lương thực, đời sống người trồng lúa là không phù hợp với thực tiễn ngành lúa gạo hiện nay. 

"Do diện tích canh tác của mỗi hộ nông dân Việt Nam ít, cây lúa có giá trị thấp nên hiệu quả mang lại không bằng những cây trồng khác. Chỉ nên trồng lúa gạo ở những vùng có lợi thế, có giá thành thấp và Việt Nam cũng đã có chủ trương giảm sản lượng gạo xuất khẩu xuống 4 - 5 triệu tấn để tập trung cho chất lượng, hiệu quả. Không chỉ về nhập khẩu mà với xuất khẩu gạo, các ý kiến cũng cho rằng nên bỏ các điều kiện kinh doanh, để các doanh nghiệp tự do tham gia như đối với các ngành hàng nông sản khác" - vị lãnh đạo này nói.