CÁNH ĐỒNG LỚN… HỤT HƠI: Để cánh đồng lớn thật sự lớn

Chủ trương xây dựng mô hình cánh đồng lớn (CĐL) một thời được xem là một trong những giải pháp tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo cả nước nói chung và ĐBSCL nói riêng.

Không lớn mà còn nhỏ dần

Thời điểm đó, cả doanh nghiệp (DN), người nông dân và chính quyền đều háo hức với viễn cảnh những cánh đồng có sự liên kết bền chặt giữa sản xuất và tiêu thụ, giảm đi tình trạng ai sản xuất thì cứ sản xuất, ai thu mua thì cứ đi thu mua.

Nhưng nhìn lại, CĐL hình như không lớn ra mà đang nhỏ dần. DN thì than khát vốn, người nông dân thì than đầu ra gặp khó. Rồi cứ mỗi mùa vụ lại có tình trạng "lật kèo", hợp đồng liên kết bị phá vỡ, khi thì do bên bán khi thì lại do bên mua. Niềm tin gầy dựng được mùa trước lại mất đi ở mùa sau. Chính quyền đôi khi lại loay hoay, bất lực. Lại có ý kiến cho rằng các hợp đồng liên kết, tiêu thụ không đủ yếu tố ràng buộc, thậm chí là chế tài bên này, bên kia.

Nhìn lại một số CĐL, việc liên kết với DN chưa được tổ chức một cách rõ ràng, hợp tác giữa người sản xuất còn lỏng lẻo. Trước khi nói đến liên kết với DN thì phải định hình cho được hình thức hợp tác giữa những người sản xuất với nhau. DN rất khó liên kết với hàng trăm hộ trong một CĐL mà cần có những người đại diện thực thụ, có pháp nhân hẳn hoi. Đó là những HTX kiểu mới được lãnh đạo bởi những người có đủ kiến thức thị trường, có kỹ năng quan hệ với DN.

Khi liên kết với doanh nghiệp trong việc xây dựng cánh đồng lớn, người nông dân không sợ bị thương lái ép giá Ảnh: NGỌC TRINH

HTX không chỉ theo đuổi lợi nhuận mà còn đem lại lợi ích cho thành viên, bằng cách giảm chi phí sản xuất nhờ mua chung vật tư đầu vào, tăng chất lượng đầu ra nhờ sản xuất chung một quy trình theo yêu cầu của DN và hướng dẫn của các nhà khoa học.

Một khi CĐL chỉ hình thành nhằm một mục tiêu duy nhất là liên kết với DN mà bỏ qua hợp tác giữa người sản xuất như thời gian qua thì sẽ không bền vững, vì ngay cả DN cũng có thể đối mặt với rủi ro thị trường.

Nông dân và HTX phải bình đẳng

Như vậy, CĐL về bản chất là một hình thức tổ chức lại sản xuất trước rồi mới tính đến chuyện liên kết với DN tiêu thụ và hướng đến phát triển thành các chuỗi ngành hàng. Các bước đi đó cũng là quá trình nâng dần niềm tin giữa các chủ thể, trước hết là nông dân và DN. Niềm tin đó chỉ có được khi các bên tham gia cùng xây dựng kế hoạch hợp tác dài hạn chứ không dừng lại chuyện mua bán trong từng mùa vụ, thương vụ. Khi có kế hoạch xây dựng chuỗi ngành hàng, cơ chế chính sách về đầu tư hạ tầng, tín dụng của nhà nước sẽ rõ ràng và cụ thể hơn, đáp ứng nhu cầu của các bên tham gia chuỗi.

Mặt khác, cần xem CĐL chỉ là một trong những "phương tiện" để tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo. Muốn CĐL phát triển thì chính quyền, hội nông dân, với sự đồng hành, hỗ trợ của DN xây dựng các hình thức tổ chức sản xuất quy mô lớn mới có thể phát triển bền vững. CĐL không thể cùng tồn tại với cách làm nhỏ lẻ, phân tán mà phải xây dựng và nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ hợp tác, HTX kiểu mới.

CĐL là tiền đề giúp hình thành các chuỗi ngành hàng lúa gạo, muốn vậy, người nông dân phải được hiểu thế nào là lợi ích khi tham gia vào chuỗi. Đó là, khi tham gia vào chuỗi ngành hàng, người nông dân ngoài hưởng được lợi nhuận từ khâu sản xuất, còn có thể tham gia vào một hoặc một số công đoạn trong chuỗi đó. Người nông dân, HTX được bình đẳng cùng tham gia thảo luận, xây dựng các chuỗi ngành hàng thỏa mãn nhu cầu và điều kiện của các bên tham gia. Đó mới chính là yếu tố tiên quyết cho sự gắn kết và mở rộng các CĐL.