Đổi mới 2.0

Năm 2019, sau 60 năm, cả 2 đội bóng đá nam và nữ của nước ta đều đã trở thành nhà vô địch của SEA Games. Nhìn cách các tuyển thủ nước ta, đặc biệt là các tuyển thủ nam chơi bóng, ai ai cũng nhận thấy rằng chúng ta thắng vì chúng ta đẳng cấp hơn. Mà chúng ta đẳng cấp hơn là vì chúng ta đã chuyên nghiệp hơn.

Bước chuyển ngoạn mục

Câu chuyện tiến đến chuyên nghiệp của bóng đá không chỉ ngày một ngày hai mà là cả một quá trình chuẩn bị. Từ việc tổ chức các trường đào tạo bóng đá trẻ, đến việc thuê huấn luyện viên giỏi, việc tuyển chọn và ký hợp đồng với các cầu thủ..., tất cả đều được chuyên nghiệp hóa.

Chuyên nghiệp hóa diễn ra không chỉ với bóng đá mà còn với quản trị doanh nghiệp, quản trị thị trường chứng khoán, quản trị nhiều thiết chế công khác... Sự chuyên nghiệp hóa diễn ra không đồng đều giữa các ngành, các cấp và các thiết chế khác nhau nhưng đang là một xu thế ngày càng rõ hơn khi đất nước ta hội nhập ngày càng sâu với thế giới.

Xét về bản chất, nếu những đổi mới được chúng ta tiến hành trong hơn 30 năm qua chủ yếu là theo hướng tự do hóa thì những đổi mới chúng ta tiến hành từ nay trở đi phải theo hướng chuyên nghiệp hóa. Chuyên nghiệp hóa chính là nội dung cơ bản, chính là linh hồn của đổi mới 2.0.

Chuyên nghiệp hóa để nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Những đổi mới theo hướng tự do hóa đã mang lại sự phát triển khá ngoạn mục cho đất nước. Từ một đất nước thiếu ăn, Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo và nhiều nông sản khác đứng đầu thế giới. Từ một đất nước nghèo đói, Việt Nam đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình với tỉ lệ người nghèo theo chuẩn quốc tế năm 2019 chỉ còn khoảng 4%. Trong hàng chục năm, GDP của Việt Nam luôn đạt mức cao nhất nhì trong khu vực (trên dưới 7%).

Tuy nhiên, tự do hóa chỉ tạo ra khuyến khích (khuyến khích làm giàu, khuyến khích làm việc nhiều hơn, chăm chỉ hơn để trở nên giàu có...). Và những khuyến khích này có vẻ cũng đã được khai thác cơ bản đến giới hạn cuối cùng của chúng. Chuyên nghiệp hóa mới tạo ra đẳng cấp và hiệu quả cao.

Cải cách theo hướng tự do hóa là không dễ, khi "di sản" chúng ta thừa kế là một nền quản trị tập trung, quan liêu, bao cấp. Tuy nhiên, cải cách theo hướng chuyên nghiệp hóa sẽ khó khăn hơn rất nhiều. Tự do hóa thì đơn giản là như thế này: trước đây không cho phép thì sau này cho phép, trước đây cho phép ít hơn thì sau này cho phép nhiều hơn. Trước đây không cho phép bán nông sản dư thừa ra thị trường thì sau này cho phép bán, trước đây không cho phép thành lập doanh nghiệp thì sau này cho phép lập, trước đây không cho phép hoạt động ngoại thương thì sau này cho phép... Còn chuyên nghiệp hóa thì phải có sự hiểu biết, phải có kỹ năng và phải có phẩm chất.

Chuyên nghiệp hóa bắt đầu từ sự phân công lao động rạch ròi, hợp lý và khoa học giữa các thiết chế tạo nên hệ thống chính trị của chúng ta. Quan trọng là phải xóa bỏ được sự chồng chéo, trùng lắp giữa các thiết chế với nhau và giữa trung ương với địa phương.

Nâng kỹ thuật thành nghệ thuật

Chuyên nghiệp hóa còn bắt đầu từ việc phân định rạch ròi các loại hình lao động trong hệ thống. Làm chính khách không lẫn lộn với làm quan chức điều hành. Làm công chức không lẫn lộn với làm chính trị. Một công chức giỏi không nhất thiết phải trở thành một chính khách giỏi. Đây là 2 loại hình lao động khác nhau, đòi hỏi những năng lực khác nhau. Việc luân chuyển cán bộ là cần thiết nhưng chỉ phù hợp cho các quan chức chính trị. Các nhà chuyên môn thì phải ngày càng chuyên sâu nên không cần luân chuyển nhiều. Sự lẫn lộn giữa hành pháp chính trị và hành chính công vụ như vừa qua đang làm cho hệ thống của chúng ta ít có thiết chế nào hoạt động thật sự chuyên nghiệp và hiệu quả.

Chuyên nghiệp hóa thể hiện ở kỹ năng nghề nghiệp. Ai làm nghề gì thì phải giỏi nghề đó. Làm chính khách thì phải giỏi hoạch định chính sách và thúc đẩy chính sách; làm công chức thì phải giỏi thực thi chính sách và pháp luật; làm viên chức thì phải giỏi chuyên môn, nghiệp vụ; làm doanh nhân thì phải giỏi kinh doanh... Phẩm hạnh và giá trị của con người phải được đánh giá trước hết bằng việc thạo nghề của họ. Không nên coi việc làm quan to hơn mới là thành đạt hơn. Đề cao việc phấn đấu từ viên chức lên công chức, từ công chức lên chính khách tạo ra sự khuyến khích không hợp lý, làm cho trong lĩnh vực công rất ít ai có thể thạo nghề.

Chuyên nghiệp hóa thể hiện ở thái độ đối với nghề nghiệp. Làm nghề gì thì yêu quý nghề đó. Mỗi người, mỗi ngày đều phấn đấu liên tục để hoàn thiện không ngừng kỹ năng nghề nghiệp của mình. Từ việc nấu ăn đến việc lái xe, tất cả mọi việc đều có thể được hoàn thiện không ngừng, đều có thể ngày hôm sau làm tốt hơn ngày hôm trước. Tất cả mọi việc đều có thể nâng từ kỹ thuật lên thành nghệ thuật. Đây chính là cách cư xử của người Nhật Bản. Đây cũng chính là chìa khóa thành công của đất nước Nhật Bản, chúng ta cần học hỏi ở họ.