Đường về Việt Nam của nhà khoa học được Tổng thống Putin trao giải thưởng

GS-TS Nguyễn Quốc Sỹ là nhà khoa học Vật lý và Công nghệ Plasma, chuyên gia cao cấp trong lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng Plasma nhiệt độ thấp với gần 100 công trình công bố trên tạp chí quốc tế, là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học điện Liên bang Nga.

Giáo sư - Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quốc Sỹ - Ảnh: Dương Ngọc

Năm 2016, GS Nguyễn Quốc Sỹ tham gia thành lập Viện Công nghệ VinIT và được bầu làm Chủ tịch Viện khi ông đang là Trưởng khoa Năng lượng Plasma, Đại học Năng lượng quốc gia Nga (MEI), Giám đốc phòng thí nghiệm vật lý Plasma. Từ đó đến nay, ông vẫn đi về giữa hai nước Việt Nam - Nga và hơn 1 năm nay, ông về Việt Nam làm việc.

Chia sẻ về công việc của mình ở Việt Nam, GS Nguyễn Quốc Sỹ cho biết: "VinIT là một đơn vị hoàn toàn tự chủ, từ lên phương án, tổ chức triển khai công việc, thực hiện các nhiệm vụ khoa học, công nghệ (KH-CN). Cá nhân tôi hoàn toàn được tự do triển khai các công việc như chúng tôi mong muốn".

Mặc dù vậy, ông và cộng sự cũng gặp rất nhiều khó khăn như: Không có nguồn kinh phí, không có đầu ra, thiếu sự hỗ trợ của Bộ, ban ngành. Vì thế, đã hạn chế một phần năng lực nghiên cứu cũng như KH-CN của ông.

Khi được hỏi về lý do trở về Việt Nam làm việc, GS-TS Nguyễn Quốc Sỹ trả lời đơn giản: "Vì tôi yêu đất nước Việt Nam".

Ông cũng cho biết ông mong muốn được đóng góp tốt nhất ở nơi cần mình nhất. "Ngoài tình yêu đất nước, tôi nhận thấy đất nước mình cần rất nhiều thứ và tôi có thể đóng góp được rất nhiều thứ cho Việt Nam"- ông chia sẻ.

Với thời gian thực sự hoạt động chỉ khoảng gần 2 năm nhưng VinIT đã làm được rất nhiều việc, hiệu quả cao: Triển khai một loạt dự án nghiên cứu ứng dụng sử dụng công nghệ trên nền Plasma nhiệt độ thấp, Plasma lạnh, Plasma nhiệt cho xử lý rác thải môi trường, ứng dụng công nghệ Plasma lạnh khử khuẩn bề mặt và diệt virus trong phòng chống Covid-19, khử khuẩn bề mặt, xử lý đầu ra cho nông sản, thực phẩm... "Nông sản, thực phẩm của chúng ta nhiễm nấm nhiều, dẫn đến nhiều khi không xuất được hàng đi, hoặc xuất xong lại bị trả về... Chúng tôi đang đẩy mạnh các chương trình nghiên cứu ứng dụng của mình để bà con nông dân, các doanh nghiệp có thể xuất khẩu sản phẩm đi nước ngoài với chất lượng tốt nhất" - ông chia sẻ.

Viện Công nghệ VinIT thử nghiệm thành công đầu phát plasma nhiệt công suất lớn

Về những vấn đề "nóng" liên quan đến xử lý môi trường ở Thủ đô Hà Nội, trao đổi với chúng tôi, ông cũng cho biết: "Chúng tôi có công nghệ có thể xử lý vấn đề nước thải sông Tô Lịch, rác thải của Hà Nội, song đó là thuần túy về mặt công nghệ, kỹ thuật, còn để có thể giao cho chúng tôi nhiệm vụ đó không, và nếu giao rồi thì làm thế nào chúng tôi có thể thực hiện được là một câu chuyện dài, và câu chuyện đó không chỉ phụ thuộc vào nhà khoa học mà cần rất nhiều sự chung tay của các bộ, ban ngành".

Ông cho biết mình và cộng sự từng có một số đề xuất, mong muốn được triển khai công nghệ đó, nhưng cũng phải nói thật là sự quan tâm chú ý ở nhiều nơi, nhiều lúc chưa được như chúng tôi mong muốn. Không phải là lý do nghi ngại nhau, nhưng trong tổ chức triển khai công việc có khi còn lúng túng. Có thể kể ra các nguyên nhân như do năng lực tổ chức quản lý còn hạn chế, do nguồn lực dàn trải, không tập trung; do liên quan trực tiếp đến người thực thi...

Khi được đề nghị đánh giá về năng lực của các đồng sự trong nước, GS-TS Nguyễn Quốc Sỹ cho rằng năng lực là một khái niệm rộng, bao gồm năng lực KH-CN, năng lực tổ chức, quản lý; để triển khai các dự án... Không phải nhà khoa học nào cũng hội tụ đầy đủ các yếu tố đó. Chính vì thế, ông đề nghị cần tổ chức những đơn vị mạnh, như các phòng thí nghiệm trọng điểm, các viện nghiên cứu, thậm chí các tập đoàn khoa học công nghê để làm cái nôi, môi trường cho các nhà khoa học công nghệ của ta có thể phát triển.

Một tập đoàn khoa học công nghệ không chỉ cần năng lực tài chính, khoa học công nghệ mà trước hết là con người. Mà con người, trước hết là người quản lý. Tất nhiên, cần cả đội ngũ các nhà làm khoa học (các chuyên gia làm việc từ phòng thí nghiệm tới đơn vị sản xuất), cần hệ thống máy móc trang thiết bị, cần đầu tư. "Chúng ta đã xây dựng một loạt phòng thí nghiệm trọng điểm trong 10-15 năm qua, nhưng điều đáng tiếc là hiệu quả của các phòng thí nghiệm trọng điểm không cao. Chúng ta cần xem lại vấn đề này, cần tập trung nguồn lực cho những nhiệm vụ trọng điểm"- ông đánh giá.

Nêu ví dụ Singapore đi lên từ xuất phát điểm thấp, hiện đã có năng lực KH-CN vượt trội, Đài Loan (Trung Quốc) có rất nhiều sản phẩm khoa học công nghệ rất mạnh như công nghiệp phụ trợ cho công nghệ thông tin, điện tử, nông nghiệp... Thái Lan chưa phải cường quốc về KH-CN nhưng trong nhiều lĩnh vực, trước hết là nông nghiệp, Việt Nam chưa bằng Thái Lan. Ông đánh giá các nền kinh tế này đều có xuất phát điểm không cao, song họ đã vượt lên bằng KH-CN. "Điểm mấu chốt là họ biết đầu tư trọng tâm, trọng điểm, trong từng thời điểm để có thể bật lên được. Không đi đâu xa, chúng ta có thể học tập ngay những nền kinh tế xung quanh mình"- ông nhấn mạnh.

"Tôi lạc quan về sự phát triển của đất nước, nhưng không lạc quan thái quá, vì tôi biết rằng quy luật phát triển của xã hội, của đất nước. Tôi nhìn thấy rất nhiều điều kiện thuận lợi: Chúng ta nằm ở một khu vực phát triển nhộn nhịp, được sự quan tâm rất lớn của thế giới; chúng ta có một dân tộc trẻ, người Việt Nam yêu lao động và thích những điều mới mẻ, hội nhập rất nhanh... Ngoài ra, chúng ta có lực lượng mặt bằng trình độ không thua kém rất nhiều nước khác. Tôi cho rằng khi được cởi bỏ một số khó khăn, nó sẽ có hiệu ứng Domino, sẽ giúp chúng ta cất cánh. Chính vì thế mà tôi lạc quan" - GS-TS Nguyễn Quốc Sỹ chia sẻ.