HIV/AIDS BỦA VÂY VÙNG CAO (*): Những con số báo động

Cho đến thời điểm này, đường lây truyền HIV đối với 42 người dân nhiễm HIV ở xã miền núi Kim Thượng, huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ vẫn là một bí ẩn. Trong lúc chờ các chuyên gia dịch tễ của Bộ Y tế, cơ quan công an điều tra nguyên nhân, ông Hoàng Đình Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), cho rằng sự việc tại xã Kim Thượng là hồi chuông cảnh báo về diễn biến lây nhiễm HIV/AIDS ngày càng phức tạp.

Lan mạnh ra cộng đồng

Nếu so với nhiều địa phương khác, con số 42 người đang nhiễm HIV ở Kim Thượng không phải là nhiều. Báo cáo của Bộ Y tế cho biết hàng trăm xã đang có số lượng người nhiễm HIV từ trên 50 người trở lên. Trong đó, xã có số nhiễm HIV cao nhất là xã Tiền Phong (huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An) với 441 người nhiễm. Điều nguy hiểm nhất với dịch HIV/AISD là người dân bị nhiễm mà không biết, không được điều trị và không được phòng ngừa, làm cho nguy cơ lây lan mạnh ra cộng đồng.

Hoạt động tuyên truyền nâng cao hiểu biết về phòng chống HIV/AISD cho người dân huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Điển hình như Nghệ An, theo thống kê chưa đầy đủ, tính đến thời điểm hiện nay, toàn tỉnh có hơn 8.000 người nhiễm HIV, tập trung ở 438/480 xã tại 21 huyện, thành, thị. Đặc biệt, số người nhiễm HIV ở các huyện vùng cao như Quế Phong, Kỳ Sơn, Tương Dương, Quỳ Châu… chiếm tỉ lệ lớn. Đó là chưa kể một bộ phận không nhỏ bị nhiễm còn "giấu bệnh" không đi khám, xét nghiệm do mặc cảm.

Tại Điện Biên, một trong những địa phương phát hiện số người nhiễm HIV cao nhất cả nước, những năm qua, dịch bệnh HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh diễn biến phức tạp trong cộng đồng. Năm 1998, Điện Biên phát hiện trường hợp đầu tiên dương tính với HIV/AIDS. Đến tháng 5-2018, các trường hợp nhiễm HIV đã tăng đến hơn 7.200 người, trong đó đang quản lý 3.457 người; số bệnh nhân tử vong do AIDS gần 5.300 người. Hiện hơn 92% xã ở 10/10 huyện, thị xã, thành phố của tỉnh Điện Biên có người mắc HIV/AIDS.

Đáng chú ý là dựa trên kết quả khảo sát và báo cáo về Bộ Y tế, các sở y tế cùng có chung nhận định: dịch HIV/AIDS đang gia tăng tại các huyện, khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Đặc biệt địa phương nào có đông đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) nghiện ma túy thì tại địa phương đó số người nhiễm HIV càng nhiều. Bằng chứng là ở Tây Bắc, nơi tập trung đông đồng bào DTTS sinh sống, với dân số chỉ chiếm hơn 15% cả nước nhưng số người nhiễm HIV hiện còn sống cũng như số người đã tử vong do AIDS chiếm khoảng 1/4 cả nước. Nhiều tỉnh thuộc khu vực này đang có tỉ lệ người nhiễm HIV đứng hàng đầu cả nước.

Điện Biên, Lai Châu, Sơn La và Nghệ An là những tỉnh có tỉ lệ đồng bào DTTS nhiễm HIV cao, cũng chính là 4 tỉnh có tỉ lệ đồng bào DTTS nghiện hút ma túy xếp hàng đầu cả nước. Trong đó, đa số người nhiễm HIV là do lây nhiễm qua đường tình dục và bơm kim tiêm chủ yếu là tiêm chích ma túy.

Phòng chống khó khăn

Các báo cáo và những con số nói trên cho thấy tình hình lây nhiễm HIV/AIDS trong cộng đồng đang thực sự báo động, tác động tiêu cực đến chất lượng dân số và sức khỏe nhân dân. Sở Y tế tỉnh Điện Biên lo ngại tình hình lây nhiễm HIV trên địa bàn vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp mà nạn nhân là nhiều phụ nữ, trẻ em bị lây nhiễm. Bên cạnh đó, số người nghiện tập trung ở nhóm độ tuổi lao động nên tình trạng nghèo đói, thất học thêm trầm trọng.

Trước tình hình trên, thời gian qua, các cấp, các ngành trong tỉnh Điện Biên làm mọi cách để nâng cao hiệu quả phòng chống HIV/AIDS, mở rộng độ phủ truyền thông về công tác này xuống tận thôn bản, nhất là các địa bàn có đông đồng bào DTTS. Dù vậy, theo Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS tỉnh Điện Biên, công tác cai nghiện tại cộng đồng vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn. Điều trị thay thế nghiện bằng thuốc Methadone được xem là chương trình trọng điểm trong việc hỗ trợ cai nghiện ma túy nhưng đến nay, số người cai nghiện thành công rất thấp, tỉ lệ tái nghiện khá cao.

Theo các chuyên gia dịch tễ học, những khó khăn khách quan như địa bàn rộng, địa hình đi lại khó khăn, điều kiện sống, nhận thức và kiến thức chăm sóc sức khỏe của người dân còn hạn chế... ảnh hưởng nhiều đến công tác phòng chống HIV/AIDS ở các huyện, xã của Điện Biên cũng như các địa phương khác ở Tây Bắc, làm cho tình trạng lây nhiễm HIV diễn biến phức tạp, có xu hướng lan rộng. PGS-TS Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), nhấn mạnh do nhận thức thấp kém của người dân về phòng chống HIV/AIDS đã dẫn đến tỉ lệ nhiễm HIV tại khu vực Tây Bắc cao. Bên cạnh đó là sự thiếu hụt về nhân lực, kinh phí, bất đồng ngôn ngữ, văn hóa... đã cản trở việc mở rộng các chương trình can thiệp giảm tác hại, chăm sóc, hỗ trợ điều trị người nhiễm HIV. Địa bàn rộng, phân bố dân cư rải rác cũng làm hạn chế việc tiếp cận các dịch vụ chăm sóc, dự phòng và điều trị HIV/AIDS của người bệnh.

Nhiều địa phương thuộc địa bàn Tây Bắc còn nêu rõ khó khăn đang đối mặt, đó chính là việc cắt giảm kinh phí từ các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia về phòng chống HIV/AIDS. Trong khi đó, cán bộ tham gia các dự án, chương trình còn thiếu và yếu, nhất là kiến thức về phòng, chống HIV và kỹ năng truyền thông. Ở một số địa phương, người dân vẫn còn tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử với người nghiện ma túy, người bán dâm nhiễm HIV, vì vậy họ thường lẩn tránh, làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm HIV trong cộng đồng.

Kỳ tới: Ngăn chặn bằng cách nào?