"Kho báu" của Vườn Quốc gia Núi Chúa

Tiết trời vào Xuân, những cánh rừng trong Vườn Quốc gia (VQG) Núi Chúa bao phủ một màu xanh thẳm. Anh Thành Trung, cán bộ kỹ thuật của VQG, cho biết năm nay mùa mưa kéo dài giúp cây cỏ ở Núi Chúa thêm phần xanh tốt. 

Xây dựng mô hình sinh kế bền vững

Dẫn chúng tôi qua Cầu Gãy - cây cầu duy nhất kết nối với hàng trăm hộ dân Raglai, anh Trung cho hay nhờ những mô hình sinh kế bền vững gắn với quản lý, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên trong khu dự trữ sinh quyển Núi Chúa mà bà con nơi đây ổn định cuộc sống, góp phần giữ màu xanh cho núi rừng. 

"Xung quanh khu vực vùng đệm VQG Núi Chúa hiện có 9 thôn đồng bào Raglai định cư, với 2.438 hộ. Việc phát triển các mô hình sinh kế bền vững gắn với quản lý, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên đóng vai trò then chốt. Thực hiện phát triển kinh tế gắn với nhận khoán bảo vệ rừng, nhiều năm qua, VQG đã giao cho 2 cộng đồng thiểu số Raglai trên địa bàn huyện Ninh Hải (thôn Cầu Gãy và thôn Đá Hang, xã Vĩnh Hải) xây dựng mô hình sinh kế bền vững, hiệu quả" - anh Trung nhớ lại.

Du khách chinh phục đỉnh Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung

Ông Cao Văn Đen là người Raglai tham gia Tổ bảo vệ rừng Cầu Gãy gần 30 năm qua. Tổ của ông có 40 thành viên, hầu hết là người đồng bào dân tộc thiểu số, với nhiệm vụ tham gia bảo vệ 1.000 ha rừng. Nhờ thông thuộc đồi núi, cộng với việc chịu khó bám địa bàn, cánh rừng do tổ bảo vệ ít bị chặt phá. 

"Để hỗ trợ sinh kế cho bà con, hiện tại, ngoài kinh phí cấp khoán hằng tháng, tôi và các thành viên trong tổ trích kinh phí tiết kiệm để mua bò và dê sinh sản. Đây là giải pháp hữu hiệu giúp bà con tiết kiệm, tạo nguồn thu, đồng thời cũng để mọi người an tâm bảo vệ rừng" - ông Cao Văn Đen nói. 

Ngoài nhận khoán bảo vệ rừng, Ban Quản lý VQG Núi Chúa còn xây dựng nhiều mô hình sinh kế bền vững cho cộng đồng sống tại khu vực vùng đệm. Trong đó, nổi bật hơn cả là hoạt động tham gia phát triển du lịch sinh thái.

Tổ tuần tra bảo vệ rừng Cầu Gãy. Ảnh: Thành Trung

Mô hình "Sinh kế bền vững dựa vào việc tham gia phát triển du lịch sinh thái" đã được triển khai ở cộng đồng thôn Cầu Gãy. Tổ thủ công mỹ nghệ, tổ múa Mã la, tổ tham gia hướng dẫn tour du lịch được thành lập, góp phần tạo thêm sinh kế bền vững cho cộng đồng Raglai trên địa bàn; hướng đến phát triển một cộng đồng du lịch không còn phụ thuộc vào tài nguyên rừng.

Một góc vịnh Vĩnh Hy, tiếp giáp Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung

Hệ sinh thái khô hạn độc đáo

Khu dự trữ sinh quyển Núi Chúa là một vùng rộng lớn cả trên đất liền lẫn trên biển với tổng diện tích 106.646,45 ha. Trong đó, VQG Núi Chúa là vùng lõi với 15.752,5 ha, vùng đệm rộng 48.761,97 ha và vùng chuyển tiếp 42.131,98 ha. 

Đây là Khu dự trữ sinh quyển đại diện cho hệ sinh thái rừng khô hạn nhiệt đới duy nhất ở Việt Nam với 54 loài thực vật quý hiếm (tổng số 1.514 loài), 46 loài động vật quý hiếm (tổng số 345 loài). Trong đó, nhiều loài rất quý hiếm như: voọc chà vá chân đen, cheo lưng bạc…

Chà vá chân đen, biểu tượng của Vườn Quốc gia Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung

Ngoài hệ động, thực vật phong phú, Khu dự trự sinh quyển Núi Chúa còn được ghi nhận với 350 loài san hô, trong đó đặc biệt là 46 loài là phân loại mới tại Việt Nam. VQG Núi Chúa còn được ghi nhận là nơi có quần thể rùa biển đến sinh sản. Nhiều bãi cát ven bờ Ninh Hải cung cấp các bãi đẻ quan trọng cho ít nhất 2 loài rùa biển là rùa xanh (Chelonia mydas) và đồi mồi (Eretmochelys imbricata). Khu vực này được xem là một trong những nơi hiếm hoi trên đất liền ở Việt Nam còn sự hiện diện của rùa biển. 

Khu vực Bãi Hỏm, Bãi Thịt, Bãi Ngang, Bãi Móng Tay là những vị trí rùa biển thường đẻ trứng trong mùa sinh sản. Các kết quả điều tra cũng đã xác định có ít nhất 3 loài rùa biển xuất hiện trong vùng này: Rùa xanh (Chelonia mydas), đồi mồi (Eretmochelys imbricata) và quản đồng (Caretta caretta). Việc rùa biển thường xuyên quay lại sinh sản là minh chứng cho tầm quan trọng của VQG Núi Chúa trong bảo tồn các loài rùa biển nguy cấp quý hiếm nói riêng và đa dạng sinh học nói chung.

Người dân giao nộp rùa biển để cứu hộ tại Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung

VQG Núi Chúa còn là một trong những đơn vị tích cực cung cấp thông tin thú biển mắc cạn dạt vào bờ cho Chương trình Quan trắc thú biển mắc cạn - dạt bờ. Hiện tại, ít nhất 2 loài thú biển thuộc nhóm cá voi răng (Odontoceti) đã được ghi nhận tại vùng biển Núi Chúa. Cả 2 loài thú biển mắc cạn dạt bờ gần đây tại VQG này đều là loài di cư, chủ yếu sống ở khu vực nước sâu.

Quần thể san hô tại Bãi Thịt, thuộc Vườn Quốc gia Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung

Nhiều công trình nghiên cứu đã khẳng định các hệ sinh thái biển đặc trưng đều tồn tại trong vùng biển VQG Núi Chúa. Vùng biển này nằm trong vùng chịu ảnh hưởng của hiệu ứng nước trồi nên có năng suất sinh học cao. Vùng nước nông ven bờ được bao phủ bởi các rạn san hô rộng lớn với những hình thái và cấu trúc tương đối phức tạp, đa dạng. 

Sự kết nối giữa hai hệ sinh thái quan trọng là rạn san hô và thảm cỏ biển ở khu vực này có ý nghĩa rất lớn về khía cạnh sinh thái và nguồn lợi. Vùng bên ngoài ở độ sâu khoảng 50 m nước về phía Nam hình thành các bãi cá tập trung có trữ lượng tương đối lớn. Bên cạnh đó, vùng biển được bảo tồn thuộc VQG Núi Chúa đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các khu bảo tồn biển có tính đa dạng sinh học cao như: Đầm Nha Phu, Vịnh Nha Trang, Đầm Thủy Triều ở phía Bắc và Hòn Cau - Vĩnh Hảo ở phía Nam.

Một góc sinh cảnh rừng khô hạn tại Núi Chúa. Ảnh: Thành Trung