Luật hóa mô hình đặc khu kinh tế

Ngày 11-9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã cho ý kiến lần đầu về dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (HCKTĐB). Dự luật nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc thành lập, phát triển, quản lý và hoạt động của 3 đơn vị HCKTĐB: Vân Đồn (Quảng Ninh), Bắc Vân Phong (Khánh Hòa), Phú Quốc (Kiên Giang).

Ưu đãi hơn Nhật Bản

Trình bày dự luật, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) Nguyễn Chí Dũng cho biết mục tiêu xây dựng luật là hình thành khu vực tăng trưởng cao với phương thức quản lý mới và ổn định trong thời gian dài; tạo khu vực có môi trường sống hiện đại, xanh, sạch, an toàn; tạo ra giá trị mới và gia tăng cao trong thời gian ngắn để bắt kịp với các nước trong khu vực và trên thế giới; tăng cao thu nhập bình quân đầu người và đóng góp ngân sách; tạo môi trường đầu tư kinh doanh đặc biệt thuận lợi cho khởi nghiệp sáng tạo, nghiên cứu và phát triển các ngành khoa học, kỹ thuật, công nghệ mới; giáo dục, y tế; dịch vụ, du lịch nghỉ dưỡng cao cấp, công nghiệp văn hóa; phát triển ngành dịch vụ hậu cần cảng biển và sân bay; thương mại, tài chính.

Đáng chú ý, theo ông Dũng, 9 nhóm tiêu chí mà dự luật đặt ra (chính sách về môi trường đầu tư kinh doanh; phát triển kết cấu hạ tầng; dịch vụ hỗ trợ đầu tư; ưu đãi đầu tư; đất đai; lao động; giải quyết tranh chấp; thu hút ngoại kiều; xuất nhập cảnh) hầu hết có ưu đãi cao hơn, thuận lợi hơn so với các đặc khu kinh tế, khu kinh tế tự do tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản... Theo đó, dự thảo mở cửa thị trường tại đơn vị HCKTĐB với mức cao hơn các khu vực khác; cắt giảm tối đa ngành nghề kinh doanh có điều kiện; quy định việc đăng ký đầu tư kinh doanh đối với nhà đầu tư theo trình tự, thủ tục đơn giản nhất, không thực hiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư đối với dự án đầu tư thuộc thẩm quyền quyết định của Thủ tướng và UBND cấp tỉnh theo quy định tại Luật Đầu tư. Đặc biệt, thời hạn sử dụng đất tối đa là 99 năm đối với các dự án đầu tư khu hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, nghiên cứu và phát triển, y tế, giáo dục, dự án đầu tư thuộc ngành, nghề ưu tiên phát triển. Ngoài ra, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với dịch vụ kinh doanh casino, kinh doanh đặt cược thấp hơn mức thuế suất hiện hành để cạnh tranh với Singapore, Malaysia, Macau trong việc thu hút người nước ngoài chơi casino.

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng trình bày tờ trình về dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Ảnh: NGUYỄN NAM

Đại diện cơ quan thẩm tra dự luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật (UBPL) Nguyễn Khắc Định cho hay Thường trực UBPL ủng hộ việc ban hành Luật Đơn vị HCKTĐB. Luật cần quy định cụ thể cơ chế, chính sách vượt trội so với các luật hiện hành nhưng phải bảo đảm phù hợp Hiến pháp, yêu cầu quốc phòng, an ninh quốc gia và các quyền, lợi ích của nhân dân. Cơ quan soạn thảo cần đánh giá thực trạng các đặc khu kinh tế của các nước trong khu vực và khả năng thu hút đầu tư của các đơn vị HCKTĐB sau khi được thành lập. Nhất là cần có đánh giá tác động của tình hình an ninh chính trị trong khu vực đến sự phát triển ổn định của các đơn vị này, vì các địa bàn dự kiến thành lập 3 đơn vị HCKTĐB đều là những nơi có vị trí chiến lược, nhạy cảm.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga bày tỏ việc xây dựng dự luật còn lúng túng, vướng mắc vì mong muốn tạo ra sự khác biệt và cơ chế vượt trội. "Luật có thể sửa, Hiến pháp thì không thể trái" - bà Nga lưu ý. Về một vấn đề rất lớn trong tổ chức của đặc khu là hệ thống cơ quan tư pháp thì bà Nga cho rằng 2 phương án Chính phủ đề xuất đều không ổn vì đây là đơn vị HCKTĐB chứ không phải đơn vị tư pháp đặc biệt. "Chúng tôi xem rất kỹ góp ý của TAND Tối cao và đồng tình nên giữ nguyên tòa đặc khu tương đương như tòa cấp huyện, bổ sung một số thẩm quyền để tương ứng với thẩm quyền của đặc khu. VKSND và các cơ quan tư pháp khác tổ chức tương tự. Mô hình tổ chức cơ quan điều tra, tòa án, cơ quan thi hành án của đặc khu, các cơ quan cần bàn lại để đề xuất lên UBTVQH xem xét" - bà Nga kiến nghị, đồng thời nhấn mạnh: "Tôi rất ủng hộ việc lập đặc khu có chủ trương của Đảng, đưa ra bàn công khai trên Quốc hội, cũng tránh được việc sau này không thành công thì có những cá nhân phải chịu hậu quả".

Về tính thống nhất trong hệ thống pháp luật, bà Nga ủng hộ để tạo ra cái đột phá thì luật này phải có những điểm vượt trội so với luật hiện hành.

Tránh "cha chung không ai khóc"

Một điểm đáng chú ý là dự luật đề xuất xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương đơn vị HCKTĐB theo hướng không tổ chức cấp chính quyền địa phương (không tổ chức HĐND và UBND). Như vậy, lãnh đạo chính quyền địa phương là trưởng đơn vị HCKTĐB, có thẩm quyền quyết định và tổ chức thực hiện toàn bộ các hoạt động hành chính, kinh tế - xã hội trên địa bàn. Trưởng đơn vị HCKTĐB, các cơ quan khác của nhà nước chịu sự giám sát của đoàn đại biểu QH tỉnh và của HĐND, thường trực HĐND, các ban của HĐND và đại biểu HĐND tỉnh về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao tại đơn vị HCKTĐB.

Ông Nguyễn Khắc Định cho biết có nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc thêm quy định này về tính hợp hiến.

Đồng tình với việc trao quyền cho trưởng đơn vị song Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng - An ninh Võ Trọng Việt đề nghị quy định rõ người giữ vị trí này được làm gì, không được làm gì, trách nhiệm ra sao. Theo ông Việt, bộ máy đầy đủ mà không cải tiến, cải tổ thì lại quay về như cũ, không có gì đặc biệt. Vì vậy, luật cần tránh "cha chung không ai khóc" hay trách nhiệm người đứng đầu không rõ, giám sát yếu dẫn đến "một mình che cả bầu trời".

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh nhìn nhận cái khó của dự luật này là đưa ra cơ chế kinh tế đặc thù. Vì vậy, nếu quyết tâm ban hành luật thì cần vận dụng các quy định của Hiến pháp.

Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân góp ý dự luật phải quán triệt chủ trương của Đảng nhưng vận dụng linh hoạt, không trái Hiến pháp.