Phải tính lại cách điều hành xe buýt

Theo Sở Giao thông Vận tải (GTVT) TP HCM, khối lượng vận tải hành khách công cộng tại TP năm 2019 ước đạt 633 triệu lượt hành khách, tăng 1,28% so với năm 2018. Tuy nhiên, với riêng hệ thống xe buýt, sản lượng khách chỉ đạt khoảng 255 triệu lượt hành khách, giảm 12,1% so với mức 289,9 triệu lượt hành khách của cùng kỳ năm 2018. Trong khi nhiều năm qua, mức trợ giá cho hệ thống xe buýt giữa các năm gần như tương đương nhau, khoảng 1.000 tỉ đồng/ năm.

Điệp khúc "tại, bị"

Các năm 2018 và 2019, mức trợ giá xe buýt tại TP HCM cấp trung bình khoảng 1.000 tỉ đồng mỗi năm nhưng sau đó đều được đề xuất xin thêm. Trong khi năm 2019, từ tháng 5, giá vé xe buýt được điều chỉnh tăng, đồng thời cũng trong năm này, một số tuyến xe ngưng hoạt động. Thế nhưng, trợ giá vẫn được xin thêm khiến dư luận đặt câu hỏi vì sao sản lượng khách giảm, trong khi mức trợ giá không giảm mà còn đề xuất tăng?

Trước đây, tuyến 150 hoạt động 50 xe/ngày, nhưng phía HTX mang xe tăng cường cho tuyến khác, dẫn đến tình trạng thiếu hụt trầm trọng xe trên tuyến Ảnh: GIA MINH

Theo ông Võ Khánh Hưng, Phó Giám đốc Sở GTVT, sản lượng hành khách đi xe buýt năm 2019 giảm có nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên, việc sản lượng khách giảm không liên quan đến đề xuất bổ sung kinh phí trợ giá của năm 2019. Lý do là đề xuất trên căn cứ theo đơn giá định mức mới được điều chỉnh tăng, vì vậy mức tăng mà sở tính toán xin thêm được cập nhật theo định mức đơn giá mới.

Giải thích kỹ hơn vấn đề này, một cán bộ thuộc Trung tâm Quản lý giao thông công cộng cho biết đầu năm 2019, dự toán trợ giá được duyệt theo định mức đơn giá cũ. Sau đó đến cuối tháng 8-2019, TP ban hành bộ định mức đơn giá mới, chính thức có hiệu lực từ ngày 1-9. Khi định mức đơn giá mới được duyệt thì các chi phí mới cũng được cập nhật theo, tăng lên, dẫn đến mức trợ giá cũng phải được cập nhật theo mức tăng này.

Theo Sở GTVT, tại TP HCM hiện có 133 tuyến xe buýt (gồm 97 tuyến có trợ giá và 36 tuyến không trợ giá) với 2.332 xe buýt. Năm 2019, ngành giao thông TP có nhiều nỗ lực trong việc phát triển xe buýt để thu hút người dân, tuy nhiên với nhiều những trở ngại về mặt khách quan và chủ quan, khiến hệ thống này không đáp ứng như kỳ vọng. Đầu tiên là do cơ sở hạ tầng thiếu, bố trí chưa hợp lý, không thuận lợi cho việc sắp xếp các tuyến xe buýt kết nối. Tại TP hiện có khoảng 70% tuyến đường bề rộng dưới 5 m, dẫn đến khó tổ chức cho người dân tiếp cận trạm xe buýt có bán kính nhỏ.

Mặt khác, Sở GTVT cũng cho rằng nguồn kinh phí trợ giá cho xe buýt còn thiếu so với nhu cầu, khi dự toán chi ngân sách trợ giá được giao hằng năm chỉ bằng 65% - 70% so với dự toán do cơ quan này đề xuất. Đặc biệt, mô hình HTX kiểu cũ đã dần bộc lộ không ít tồn tại về năng lực quản lý và điều hành, đặc biệt là những HTX có quy mô nhỏ…

Các HTX nói gì?

Trong khi ngành giao thông nói năng lực quản lý điều hành của các HTX còn nhiều bất cập thì các HTX lại cho rằng cũng cần xem lại cách điều hành, quản lý của Trung tâm Quản lý giao thông công cộng. Bởi theo không ít HTX, thực tế nhiều năm nay, có những tuyến xe chịu thua lỗ phải ngưng hoạt động. Và để bù lại, nhiều xe từ tuyến này phải hỗ trợ tuyến khác, làm hoạt động của nhiều đơn vị chịu áp lực nặng nề.

Tình trạng kẹt xe trầm trọng khiến hoạt động của xe buýt bị ảnh hưởng nặng nề Ảnh: XUÂN GIANG

Đơn cử như theo một số xã viên tuyến xe số 150 (Bến xe Tân Vạn - Bến xe Chợ Lớn), thuộc HTX Vận tải 19-5, nhiều tháng qua, họ chịu áp lực rất lớn bởi tần suất chạy xe cao. Trước đây tuyến 150 hoạt động 50 xe/ngày nhưng phía HTX mang xe tăng cường cho tuyến khác, dẫn đến tình trạng thiếu hụt trầm trọng. Mỗi xe trung bình phải hoạt động từ 9-11 chuyến mỗi ngày, trong khi xe sử dụng nhiên liệu CNG phải nạp tại trạm ĐHQG TP HCM, cách Bến xe Tân Vạn 7 km (điểm cuối tuyến, thuộc tỉnh Bình Dương), mất hơn 40 phút để di chuyển và chờ nạp. "Việc thiếu xe dẫn đến tình trạng mất chuyến rất nhiều vào giờ cao điểm và nếu chạy nhanh để rút ngắn thời gian thì mức phạt rất nặng nên chúng tôi thực sự bị áp lực" - một xã viên nói và đề nghị đơn vị quản lý xe buýt phải có những giải pháp khoa học trong việc này.

Kế đến, theo các đơn vị vận tải, tình trạng kẹt xe tại TP cũng đang đặc biệt căng thẳng, làm cho thời gian lưu thông của mỗi chuyến xe trở nên kéo dài. Việc này không chỉ khó đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân mà còn làm tăng chi phí hoạt động. Đơn cử như theo ví dụ của một doanh nghiệp, trường hợp 1 tuyến xe trước đây có 20 phương tiện, chạy bình quân mỗi ngày 20 chuyến. Do kẹt xe, đơn vị phải tăng 2-3 phương tiện cho cùng chuyến đó để bù lại tổng số chuyến theo kế hoạch, đáp ứng nhu cầu của hành khách. Việc đó dẫn đến doanh thu bán vé và mức trợ giá cho một xe bị giảm vì phải chia cho những xe bổ sung. Chưa kể, tăng thêm xe đồng nghĩa tăng nhiều chi phí như trả lương nhân công, nhiên liệu, sửa chữa...

Về vấn đề này, lãnh đạo HTX Vận tải 19-5 thừa nhận các tuyến xe buýt đơn vị đảm nhận có lộ trình lưu thông ở khu vực trung tâm hoặc cận trung tâm hầu hết đều bị chậm giờ, thậm chí mất chuyến mà nguyên nhân chính là ảnh hưởng bởi kẹt xe. "Các tuyến xe bảo đảm được thời gian chủ yếu hoạt động ở một số quận, huyện ngoại thành như Củ Chi, Cần Giờ, Nhà Bè... bởi đường thông thoáng, thế nhưng nhu cầu đi lại không cao. Còn các tuyến chạy gần trung tâm hoặc trung tâm, lượng khách nhiều và tập trung chủ yếu trong giờ cao điểm. Tuy nhiên, khung thời gian này, các tuyến đường lại chịu cảnh kẹt xe, làm ảnh hưởng rất lớn đến thời gian hoạt động của xe buýt. Vì vậy, nhiều người dù có nhu cầu muốn sử dụng xe buýt nhưng đành chuyển qua phương tiện cá nhân vì thuận tiện hơn và có thể di chuyển đúng giờ" - lãnh đạo đơn vị trên nhìn nhận.

Chính vì những lý do trên, hầu hết đơn vị vận tải xe buýt tại TP đều cho rằng đã đến lúc xem lại cách quản lý xe buýt, còn cứ như hiện tại thì xe buýt khó có thể đạt được những gì chính quyền và người dân TP HCM kỳ vọng cũng như giao phó. 

Kỳ tới: Những việc làm sống còn!