SÔNG ĐỒNG NAI "SỐNG CHẾT MẶC BÂY"!: Triệu người đang bị đe dọa

Ngoài vấn nạn "cát tặc", sông Đồng Nai chảy qua nhiều tỉnh, thành còn bị nhiều cá nhân, tổ chức cho lấp lấn, lấy sông làm của riêng, đặc biệt ngày đêm phải gánh chịu việc xả thải của hàng loạt nhà máy, KCN, làng bè... Thế nhưng không ít giải pháp giải quyết ô nhiễm cứ giậm chân tại chỗ.

Di dời KCN Biên Hòa 1... trên giấy

Nói đến chuyện bế tắc trong việc xử lý ô nhiễm thì phải kể đến chuyện di dời KCN Biên Hòa 1. Chủ trương giải tỏa KCN Biên Hòa 1 tại TP Biên Hòa để cứu sông Đồng Nai đã có từ 19 năm trước, đã được Thủ tướng đồng ý nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện rốt ráo.

Nguyên nhân là về cơ bản vẫn chưa thống nhất được giá bồi thường, hỗ trợ cho các doanh nghiệp (DN) đã thuê đất trong KCN dù tại rất nhiều cuộc họp liên quan, ông Nguyễn Phú Cường - Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai - đã chỉ đạo thúc đẩy nhanh các công đoạn thực hiện giải tỏa, chuyển đổi công năng KCN này. Lý do được đưa ra là quá trình thực hiện hồ sơ chuyển đổi công năng gặp một số vướng mắc chưa tháo gỡ được.

Một góc KCN Biên Hòa 1 - nơi đang ngày đêm đe dọa nguồn nước sông Đồng Nai

Theo hồ sơ, đề án khắc phục ô nhiễm môi trường và chuyển đổi công năng KCN Biên Hòa 1 được giao cho Công ty Phát triển Sonadezi thực hiện. Bà Đỗ Thị Thu Hằng, Chủ tịch HĐQT Công ty Sonadezi, cho biết hiện đề án đã thực hiện xong nhưng các bước tiếp theo vẫn chưa được triển khai. Hiện KCN Biên Hòa 1 vẫn có 82 DN thuê đất, trong đó có 63 DN có thời hạn thuê đất kéo dài đến năm 2051; 5 DN đến năm 2021 sẽ hết hạn hợp đồng thuê đất và 14 DN đã dừng hoạt động, đang cho đơn vị khác thuê lại đất làm kho bãi, nhà xưởng.

Thêm nguồn ô nhiễm, xâm hại

Trên sông La Ngà (phụ lưu của sông Đồng Nai) đoạn qua xã La Ngà, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai mới đây lại diễn ra tình trạng hàng trăm tấn cá lồng, bè chết phơi trắng bụng chỉ trong một đêm, nhiều người nuôi cá trở nên trắng tay. Tại làng bè Tân Mai (TP Biên Hòa) nhiều năm qua cũng diễn ra tình trạng tương tự… Ở những làng bè này, chỉ cần một cơn mưa lớn kéo dài là người nuôi cá phát hiện bất thường, dù cố gọi nhau cứu cá nhưng không thể cứu vãn. Hàng trăm tấn cá các loại như lăng, chép, điêu hồng… sắp đến kỳ thu hoạch phải đưa đi tiêu hủy hoặc bán với giá rẻ mạt.

Tình trạng trên cứ xảy ra nhưng nguyên nhân cứ mãi mù mờ. Có thời điểm địa phương cho rằng xảy ra tình trạng này là do kỹ thuật nuôi, còn người dân thì cho là do ô nhiễm từ các cơ sở sản xuất bên cạnh, thậm chí họ cho rằng DN có thể lợi dụng trời mưa để xả thải ra môi trường. Bên thứ ba lại cho rằng chính các làng bè này cũng được xác định góp phần khá lớn gây ô nhiễm sông do các nguồn thức ăn đổ xuống sông.

Còn dự án lấn sông của Công ty Toàn Thịnh Phát do UBND tỉnh Đồng Nai cấp phép gặp phản ứng dữ dội của dư luận thì hơn 4 năm nay vẫn nằm yên chiếm sông. Ngay cạnh đó, việc lợi dụng dự án chưa hoàn thiện hồ sơ để đổ đất đá lấp, lấn ra sông hàng chục mét tại khu vực xã Hiệp Hòa (TP Biên Hòa) sau khi bị phản ánh, nhiều cán bộ đã bị xử lý kiểm điểm, hiện được để nguyên, "án binh bất động".

Thiếu quyết liệt

Nói về chuyện để các dự án lấn sông vẫn cứ thế nằm yên mà chưa trả lại nguyên trạng, nhiều người cho rằng tất cả là do chính quyền thiếu quyết liệt. Về vấn đề này, khi liên hệ với các cơ quan chức năng, chúng tôi luôn không nhận được câu trả lời thỏa đáng.

Tương tự, đối với việc hạn chế ô nhiễm, theo tìm hiểu, để khắc phục những vấn đề nghiêm trọng đối với sông Đồng Nai mà dư luận thời gian qua lên tiếng, tỉnh Đồng Nai đã có nhiều động thái mang tính lâu dài nhưng lại không thể thực hiện được dứt điểm. Chẳng hạn, tỉnh Đồng Nai cho rằng có sự giám sát thường xuyên hơn đối với việc xử lý chất thải, đầu tư lắp đặt hệ thống quan trắc nước mặt trên sông; lên kế hoạch sắp xếp lại làng bè cá Tân Mai gây ô nhiễm; cưỡng chế dỡ bỏ trại heo "khủng" (phát hiện khi mới được xây dựng) đầu nguồn bên hồ Trị An, mạnh tay với "cát tặc"…

Cá bè trên sông La Ngà (hệ thống sông Đồng Nai) chết trong đêm 16-5 Ảnh: XUÂN HOÀNG

Tuy nhiên theo tìm hiểu, đến nay, việc quy hoạch làng bè vẫn còn nhiều công đoạn, "cát tặc" thì vẫn lộng hành như chỗ không người khiến người dân kêu trời. Riêng việc di dời KCN Biên Hòa 1, mới đây, chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai có tờ trình Chính phủ đề nghị đưa KCN Biên Hòa 1 ra khỏi quy hoạch KCN của Việt Nam. Đây là một trong những yêu cầu bắt buộc để triển khai các bước tiếp theo trong việc chuyển đổi công năng KCN Biên Hòa 1, nhằm bảo vệ môi trường nguồn nước sông Đồng Nai cho hàng triệu người dân. Dự kiến, sau khi di dời các DN đang hoạt động trong KCN này, sẽ tiến hành đấu giá đất và triển khai dự án xây dựng khu vực trên thành khu đô thị, thương mại - dịch vụ và trung tâm hành chính tỉnh.

Lãnh đủ!

Ngoài KCN Biên Hòa 1, nguồn nước thải gây ô nhiễm sông Đồng Nai còn xuất phát tại vùng giáp ranh 3 địa phương TP HCM - Đồng Nai - Bình Dương, với hệ thống cống nước xả thải nơi len lỏi, nơi ồ ạt chảy ra. Ở đoạn chảy qua TP Biên Hòa, con sông đang oằn mình gánh nước thải của đô thị hơn triệu dân. Phía quận 9

(TP HCM), các thị xã Dĩ An, Tân Uyên (Bình Dương) với nhiều nhà máy, cơ sở sản xuất mọc lên ngày càng nhiều, việc tiêu tán nước thải từ sinh hoạt đến công nghiệp (đã xử lý hay chưa qua xử lý) cũng dồn về sông Đồng Nai.

Nói sông Đồng Nai ô nhiễm thì phải có bằng chứng. Bằng chứng ở đây là qua nhiều lần quan trắc các vùng nước mặt, cơ quan chuyên môn xác định chất lượng nước mặt của con sông này bị ô nhiễm rất nặng. Trong đó, nếu đoạn từ hợp lưu với sông Đạ Huoai, giáp ranh 2 tỉnh Đồng Nai - Lâm Đồng (thượng nguồn) đến đoạn hợp lưu với sông Bé và đoạn qua huyện Vĩnh Cửu (Đồng Nai) tuy ô nhiễm nhưng không nguy hiểm thì đoạn qua TP Biên Hòa, nước sông Đồng Nai được xác định là ô nhiễm nghiêm trọng, hàng loạt thông số đều vượt quy chuẩn, trong đó có hàm lượng sắt và các vi khuẩn gây bệnh. Khu vực này cũng chính là nơi tiếp nhận nước để xử lý nước sinh hoạt của các nhà máy nước Thủ Đức, Tân Hiệp, Bình An…cung cấp nước cho gần 20 triệu dân Biên Hòa và TP HCM.

Ghi nhận thực tế trên sông, đoạn qua TP Biên Hòa bằng cách hỏi cư dân hai bên bờ có bị ảnh hưởng không thì ai cũng nói câu hỏi này họ đã trả lời nhiều lần với các nhà báo và chuyên gia môi trường. Đó là, nhìn mặt nước thì không thấy bẩn nhưng cứ lao mình xuống tắm là nổi mẩn, ngứa ngáy khắp người! 

Kỳ tới: Kêu cứu đến bao giờ?