Thu phí để đầu tư đường cao tốc mới

Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) vừa có công văn gửi các bộ liên quan xin ý kiến về phương án thí điểm thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư trước khi trình Chính phủ.

Dự kiến thu hơn 2.000 tỉ đồng/năm

Cụ thể, Bộ GTVT đề xuất cho phép 9 tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư hoàn thành, đưa vào khai thác trước năm 2025 thực hiện thí điểm theo cơ chế phí. 9 tuyến cao tốc này gồm: TP HCM - Trung Lương, Cao Bồ - Mai Sơn, Mai Sơn - Quốc lộ 45, Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Cam Lộ - La Sơn, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây và cầu Mỹ Thuận 2.

Theo Bộ GTVT, để thực hiện mục tiêu 5.000 km đường bộ cao tốc vào năm 2030, Việt Nam cần đầu tư khoảng 813.000 tỉ đồng. Như vậy, yêu cầu ngân sách nhà nước cho đầu tư xây dựng mới đường cao tốc là rất lớn.

Tại Việt Nam, việc thu phí đường cao tốc do nhà nước đầu tư, quản lý, sở hữu chưa từng có tiền lệ. Theo kinh nghiệm của một số nước có hệ thống đường bộ cao tốc phát triển như Nhật Bản, Trung Quốc, Mỹ..., mạng lưới đường cao tốc được tổ chức thu tiền để thu hồi vốn và có nguồn cho việc quản lý, vận hành, bảo trì cũng như tái đầu tư các dự án mới.

Lý giải về đề xuất thu phí cao tốc đường bộ do nhà nước đầu tư, ông Uông Việt Dũng, Chánh Văn phòng Bộ GTVT, cho biết khi thông qua chủ trương xây dựng các tuyến cao tốc, Quốc hội đều chỉ đạo giao Chính phủ nghiên cứu thu hồi vốn ngân sách đã đầu tư. Nghị quyết 62/2022/QH15 của Quốc hội cũng nêu rõ: "Hoàn thiện pháp luật về thu phí đối với các tuyến đường cao tốc đầu tư bằng ngân sách nhà nước".

Thí điểm tối đa 5 năm

Thời gian thực hiện thí điểm được Bộ GTVT kiến nghị áp dụng cho đến khi quy định pháp luật về thu phí sử dụng đường cao tốc được Quốc hội thông qua. Thời gian thu thí điểm theo cơ chế phí tối đa là 5 năm kể từ thời điểm đoạn/tuyến đường bộ được triển khai thu phí.

Mức thu phí 9 tuyến cao tốc nêu trên sẽ được xác định theo 3 nguyên tắc. Một là, phù hợp với lợi ích và khả năng chi trả của người sử dụng đường cao tốc. Hai là, được xây dựng trên cơ sở tổng số phí thu được sau khi bù đắp chi phí tổ chức thu phải bảo đảm còn dư để cân đối vào ngân sách nhà nước. Ba là, được tính toán theo từng đoạn/tuyến đường bộ cao tốc cụ thể để bảo đảm phù hợp với điều kiện khai thác, kinh tế - xã hội ở từng khu vực.

Theo Bộ GTVT, do việc thu phí các tuyến cao tốc nhà nước đầu tư chưa có tiền lệ nên khi thí điểm phải đúng tuần tự, quy định. Trong đó, Chính phủ trình Quốc hội ban hành nghị quyết chấp thuận cơ chế thí điểm. Sau khi nghị quyết được thông qua, Chính phủ sẽ ban hành nghị định hướng dẫn tổ chức thu, nộp, quản lý, sử dụng số tiền thu được. Trên cơ sở đó, Bộ GTVT, Bộ Tài chính ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan.

Bộ GTVT kiến nghị đầu tiên sẽ thực hiện thu phí với 9 đoạn cao tốc nêu trên, sau đó sẽ tính tới việc thu phí các đoạn/tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư khác. Dự kiến mức phí có thể từ 1.000 đến 1.500 đồng/km/xe dưới 12 chỗ ngồi. Bộ GTVT tính toán có thể thu về ngân sách khoảng hơn 2.000 tỉ đồng/năm.

Khi cơ sở pháp lý về thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư hoàn thiện, Bộ GTVT sẽ chỉ đạo cơ quan được giao quản lý đường cao tốc xây dựng các đề án khai thác (bao gồm cả việc tổ chức thu tiền) đối với tuyến/ đoạn đã được chấp thuận thực hiện thí điểm, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt để triển khai.

Tuyến cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết do nhà nước đầu tư là 1 trong 9 tuyến cao tốc được đề xuất thí điểm thu phí Ảnh: UÔNG VIỆT DŨNG

Cần những tiêu chí nhất định

Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, cho rằng việc không tiếp tục tổ chức thu phí tuyến cao tốc TP HCM - Trung Lương đã gây lãng phí trong quản lý tài sản nhà nước, mất nguồn thu ngân sách phục vụ việc vận hành, duy tu thường xuyên tuyến đường này.

"Hiện số phí sử dụng đường bộ thu được hằng năm chưa đủ đáp ứng nhu cầu bảo trì hệ thống đường bộ do nhà nước quản lý. Việc đầu tư, phát triển và bảo trì hệ thống đường cao tốc cần nguồn kinh phí rất lớn. Do đó, đề xuất của Bộ GTVT thí điểm thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư là phù hợp" - ông Quyền nhận xét.

Tuy nhiên, ông Quyền cho rằng cần có những tiêu chí nhất định. Chẳng hạn, đường cao tốc thí điểm thu phí phải được làm mới hoàn toàn và có đường song hành để người dân có sự lựa chọn đi hay không. Ngoài ra, cần nghiên cứu để có mức thu phù hợp với khả năng chi trả của người dân và doanh nghiệp.

Cùng quan điểm, chuyên gia kinh tế - PGS-TS Đinh Trọng Thịnh lưu ý mức thu phải được xây dựng trên cơ sở tổng số phí thu được sau khi bù đắp chi phí tổ chức thu phải bảo đảm còn dư để cân đối vào ngân sách nhà nước. Mức thu phải được tính toán theo từng đoạn/tuyến đường bộ cao tốc cụ thể để bảo đảm phù hợp với điều kiện khai thác, kinh tế - xã hội từng khu vực. "Thời gian thí điểm tối thiểu nên là 5 năm. Việc thu phí sẽ giúp tăng nguồn thu của nhà nước, sử dụng để bảo trì và tái đầu tư các tuyến cao tốc mới" - ông Thịnh nhìn nhận.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi cho biết bộ này đồng tình với việc Bộ GTVT chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan trình Chính phủ và Quốc hội ban hành cơ chế thí điểm việc thu phí đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư. Những nội dung cụ thể của cơ chế thí điểm - như mức thu, thời gian thu... - Bộ Tài chính sẽ cùng tham gia nghiên cứu để đưa ra quy định hợp lý nhất.