Trẻ nhỏ mâu thuẫn và cái "đầu nóng" của phụ huynh: Giáo dục nhân cách là vắc-xin cho văn hóa ứng xử

Vụ người lớn dùng bạo lực giải quyết mâu thuẫn của trẻ nhỏ ở chung cư Sky Central (TP Hà Nội) là hồi chuông cảnh tỉnh về văn hóa ứng xử, phơi bày "căn bệnh" bất lực trong kiểm soát cảm xúc và thói quen dùng bạo lực thay cho đối thoại.

Đừng để bạo lực lên ngôi

Việc người lớn dùng bạo lực giải quyết mâu thuẫn của trẻ nhỏ phản ánh sự xuống cấp đáng báo động về đạo đức và ý thức pháp luật trong xã hội. Để giải quyết triệt để, cần bắt đầu từ nền tảng giáo dục, học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển như Nhật Bản.

Tại Nhật Bản, giáo dục nhân cách là giá trị cốt lõi. Ngay từ sớm, học sinh đã được học về giáo dục công dân và kiểm soát cảm xúc. Đạo đức là môn học bắt buộc từ tiểu học đến trung học cơ sở, tập trung vào việc tự kiểm soát, giao tiếp, tôn trọng môi trường và tuân thủ pháp luật. Các giá trị này còn được lồng ghép vào hoạt động hằng ngày như dọn dẹp trường lớp, giúp học sinh xây dựng tinh thần trách nhiệm và hợp tác.

Trong giải quyết xung đột, các nhà giáo dục Nhật Bản áp dụng phương pháp "Mimamoru" (dạy bằng cách quan sát), khuyến khích trẻ tự giải quyết va chạm nhỏ để phát triển kỹ năng xã hội, giáo viên chỉ can thiệp khi có nguy cơ bạo lực nghiêm trọng. Khi xảy ra mâu thuẫn, giáo viên đóng vai trò hòa giải, hướng dẫn trẻ lắng nghe, xin lỗi và làm hòa, giúp các em thấu cảm và nhận thức được hành động của mình. Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình là nền tảng để dạy trẻ về trách nhiệm, sự tôn trọng và cách bù đắp lỗi lầm.

Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật Nhật Bản rất nghiêm ngặt với mọi hành vi bạo lực, tạo ra một khung pháp lý vững chắc để duy trì trật tự xã hội. Các trường học cũng có chuyên gia tâm lý để hỗ trợ học sinh và phụ huynh.

Vụ việc tại chung cư Sky Central cho thấy vấn đề không chỉ nằm ở xử lý pháp lý mà đòi hỏi một chiến lược tổng thể, dài hạn. Cần có một lộ trình chính sách liên ngành, kết hợp chặt chẽ giữa việc tăng cường giáo dục nhân cách và kỹ năng sống trong gia đình, nhà trường theo mô hình Nhật Bản; xây dựng cơ chế đối thoại, hòa giải trong cộng đồng; củng cố tính răn đe của pháp luật.

Hành trang quan trọng nhất cho thế hệ tương lai chính là sự trưởng thành về tâm lý và hành vi, được vun đắp từ sự chung tay của gia đình, nhà trường và toàn xã hội.

Đề cao văn hóa đối thoại

Chỉ khi Việt Nam xây dựng được một nền tảng vững chắc về giáo dục công dân, đề cao văn hóa đối thoại và tuân thủ pháp luật, những vết nứt trong văn hóa ứng xử mới có thể được hàn gắn, từ đó tạo ra một môi trường sống an toàn, văn minh cho các thế hệ tương lai.

Các quốc gia phát triển như Mỹ đã phát triển các mô hình hòa giải cộng đồng chuyên nghiệp để giải quyết các tranh chấp dân sự nhỏ. Các trung tâm hòa giải (Community Mediation Centers) cung cấp các buổi đối thoại bí mật, tự nguyện, có sự hướng dẫn của các hòa giải viên trung lập.

Mô hình này giúp các bên đối thoại trực tiếp, tìm ra giải pháp chung và tránh leo thang thành bạo lực hoặc kiện tụng kéo dài. Đây là một công cụ hiệu quả để giải quyết các mâu thuẫn hàng xóm, gia đình, công việc, chính xác là loại mâu thuẫn đã xảy ra ở chung cư Sky Central.

Các quốc gia phát triển đều có các chế tài pháp lý nghiêm khắc đối với hành vi bạo lực nơi công cộng, với các mức hình phạt tăng nặng tùy thuộc vào mức độ, hậu quả và các yếu tố đi kèm.

So sánh các chế tài pháp lý đối với hành vi bạo lực nơi công cộng tại Việt Nam và một số quốc gia phát triển như Nhật Bản, Đức, Anh, Pháp, Úc, số liệu nghiên cứu cho thấy các quốc gia này đều áp dụng các hình phạt nghiêm khắc.

Tại Pháp, hành vi bạo lực gây mất khả năng lao động trên 8 ngày có thể bị phạt tù 5 năm và phạt tiền lên tới 75.000 euro. Tương tự, tại Đức, tội hành hung đơn giản có thể bị phạt tiền hoặc phạt tù đến 5 năm, tùy thuộc vào mức độ gây hại.

Ở Anh, tội gây rối trật tự (affray) với việc sử dụng bạo lực bất hợp pháp có mức phạt tối đa là 3 năm tù.

Tại Việt Nam, các hành vi như cố ý gây thương tích có tính chất côn đồ có thể bị phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm, trong khi tội gây rối trật tự công cộng với tình tiết tăng nặng có thể bị phạt tù từ 2 đến 7 năm.

Nhật Bản cũng có chế tài phạt tù từ 6 tháng đến 2 năm cho hành vi đánh nhau nơi công cộng và Úc áp dụng mức phạt tối đa 2 năm tù cho hành hung thông thường.

Việc so sánh cho thấy các quốc gia phát triển có khung hình phạt đủ mạnh để răn đe. Tuy nhiên, hiệu quả phòng ngừa không chỉ đến từ luật pháp mà còn từ nền tảng giáo dục công dân vững chắc.

Pháp luật là công cụ xử lý khi vi phạm đã xảy ra nhưng giáo dục mới là vắc-xin phòng ngừa từ gốc rễ, giúp cá nhân tự nhận thức và kiểm soát hành vi. 

____________

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 13-8