Trẻ nhỏ mâu thuẫn và cái "đầu nóng" của phụ huynh (*): Hình thành cơ chế kép để bảo vệ trẻ

Vụ việc ở chung cư Sky Center (TP Hà Nội) cho thấy dù xã hội đã có chuẩn mực chung là phản đối bạo lực, song không ít cá nhân vẫn còn thiếu kỹ năng để tuân thủ chuẩn mực đó khi xảy ra xung đột trong thực tế.

Đừng bảo vệ con bằng bạo lực

Với góc nhìn tâm lý học giáo dục, mâu thuẫn giữa trẻ nhỏ là một phần thiết yếu của quá trình phát triển, là cơ hội để các em nhận thức về ranh giới cá nhân, kỹ năng đàm phán, chia sẻ và thấu cảm.

Khi người lớn can thiệp một cách thô bạo vào những mâu thuẫn, họ đã vô tình tước đi của trẻ bài học quan trọng này. Dù tâm lý xót con là bản năng, song việc dùng bạo lực để bảo vệ trẻ cho thấy sự hạn chế trong kỹ năng quản lý cảm xúc và xử lý tình huống. Hành vi này có thể không phải là lựa chọn tức thời mà là một thói quen, một phản xạ tự động đã ăn sâu khi một số người đối mặt sự căng thẳng.

Điều nguy hiểm là sự việc này xảy ra ngay trước mặt trẻ em - vốn đang ở lứa tuổi học hỏi chủ yếu qua quan sát và bắt chước. Khi chứng kiến cha mẹ dùng vũ lực, trẻ có thể ngầm hiểu đây là cách giải quyết mâu thuẫn hiệu quả và sao chép hành vi đó.

Hệ quả là trẻ không thể phát triển năng lực tự giải quyết vấn đề, sự tự tin và khả năng phục hồi, thay vào đó là phụ thuộc vào sức mạnh của cha mẹ. Nghiêm trọng hơn, hành vi này có nguy cơ tạo ra sự chuyển giao bạo lực giữa các thế hệ, nơi trẻ em vừa là nạn nhân vừa là người học theo và tiếp nối vòng luẩn quẩn.

Việc chứng kiến bạo lực từ những người thân yêu nhất còn gây ra một cú sốc tâm lý, khiến trẻ có thể hình thành niềm tin rằng thế giới này không an toàn. Từ đó, các em có thể mắc các rối loạn lo âu dài hạn, ảnh hưởng cả về thể chất lẫn tinh thần.

Thay đổi hành vi bạo lực ấy là điều không hề dễ dàng. Từ góc độ tâm lý học hành vi, đây không còn là vấn đề nhận thức đúng sai, mà đã trở thành một kịch bản được mã hóa sâu sắc. Việc phá vỡ thói quen này đòi hỏi một sự can thiệp bài bản và quyết liệt, bao gồm quá trình tái cấu trúc nhận thức và trang bị những kỹ năng ứng phó mới để thay thế phản xạ bạo lực đã có.

Kết hợp giữa giáo dục và pháp luật

Để tạo ra những thay đổi sâu sắc và hiệu quả, cần có sự kết hợp giữa giáo dục và pháp luật. Trong đó, giáo dục không chỉ là trao truyền kiến thức sách vở mà còn phải dạy trẻ về cảm xúc - xã hội. Đây là nền tảng để xây dựng cá nhân hoàn thiện, có khả năng tự nhận thức, quản lý cảm xúc tích cực, thấu cảm, xây dựng quan hệ lành mạnh và đưa ra quyết định có trách nhiệm.

Song song đó, pháp luật đóng vai trò là hàng rào bảo vệ bên ngoài, thiết lập giới hạn và hậu quả cho các hành vi sai lệch. Sự kết hợp giữa giáo dục và pháp luật sẽ hình thành một cơ chế kép bảo vệ trẻ: giáo dục xây dựng năng lực nội tại, còn pháp luật bảo đảm môi trường an toàn.

Về giáo dục, cả người lớn lẫn trẻ em đều cần tham gia. Trẻ em cần được học về cảm xúc - xã hội ngay từ bậc mầm non. Tuy nhiên, nỗ lực này sẽ vô ích nếu thiếu sự tham gia của người lớn. Cha mẹ, thầy cô phải là những người làm gương về giao tiếp không bạo lực và quản lý căng thẳng, từ đó phá vỡ chu kỳ bạo lực giữa các thế hệ.

Về pháp luật, cần vượt qua việc chỉ tập trung trừng phạt. Một khung pháp lý tiến bộ cần bao gồm các biện pháp mang tính hướng dẫn và phục hồi. Ví dụ, áp dụng mô hình tư pháp phục hồi trong trường học, giúp trẻ gây ra lỗi đối mặt, thấu hiểu và tham gia sửa chữa tổn thương, thay vì chỉ bị đình chỉ học.

Trong khi đó, phản ứng của cộng đồng trước các hành vi sai trái là rất quan trọng. Sự lên án mạnh mẽ trên mạng xã hội giúp củng cố chuẩn mực rằng bạo lực là không thể chấp nhận.

Tuy nhiên, sự phẫn nộ này cần được định hướng đúng cách để tránh biến thành cuộc "săn lùng" gây thêm tổn thương. Một phản ứng đúng mức không chỉ dừng lại ở việc lên án, mà còn là thúc đẩy đối thoại về nguyên nhân gốc rễ và cùng tìm kiếm, ủng hộ các giải pháp mang tính hệ thống, như cải cách giáo dục và tăng cường dịch vụ hỗ trợ tâm lý. 

(Còn tiếp)

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 13-8