Nhận diện cướp biển Somalia

Nếu Somalia có chính quyền mạnh và không nằm tại bán đảo Sừng châu Phi thì nạn cướp biển ở vùng này không nghiêm trọng như bây giờ. Đầu thập niên 1990, nội chiến đã biến nước này thành một vùng đất không có luật lệ. Chính quyền liên bang chuyển tiếp hiện nay ở Somalia yếu đến nỗi tự bảo vệ cũng là một nhiệm vụ quá khó khăn.

Cướp sinh học

Kể từ khi nước Cộng hòa Somalia bị chia năm xẻ bảy thì tàu đánh cá nước ngoài vào lãnh hải để đánh trộm cá ngừ rất nhiều ở vùng Sừng châu Phi. Ngư dân Somalia kể lại rằng những “tên cướp sinh học” đầu tiên là tàu đánh cá Đài Loan, kế đó là tàu Tây Ban Nha và các nước khác. Theo báo cáo của Liên Hiệp Quốc, mỗi năm ước tính những tên “trộm cá biển” này kiếm được ít nhất 90 triệu USD. Thấy cuộc sống và nghề nghiệp bị đe dọa, một số ngư dân Somalia dùng tàu cặp tàu đánh cá Đài Loan và các nước khác bắt “nộp thuế” hoặc chia cá bắt được.

Làm ăn trót lọt một vài vụ thấy ngon ăn, những ngư dân không theo một đảng phái chính trị nào này rút kinh nghiệm: Nếu bắt giữ thuyền viên trên tàu làm con tin - nhất là con tin người phương Tây - để đòi tiền chuộc thì sẽ kiếm được nhiều tiền hơn. Cướp biển Somalia đã ra đời trong hoàn cảnh đó.

Trong hai năm 2005-2006, Liên hiệp Tòa án Somalia (UIC), một tổ chức chính trị Hồi giáo theo đường lối cực đoan, nắm quyền ở Somalia, những vụ cướp tàu tạm lắng xuống vì luật lệ UIC rất hà khắc. Nhưng kể từ khi Ethiopia xâm lăng Somalia đánh đuổi UIC tháng 12-2006, Somalia rơi vào khoảng trống quyền lực thì cướp biển hoành hành trở lại, dữ dằn hơn, đông hơn và không chỉ có ngư dân bất mãn.

Các lãnh chúa cát cứ ở các bang có biển và doanh nhân Somalia giàu có nhưng vô lương tri đánh hơi thấy cướp biển là một “ngành công nghiệp” hái ra tiền (theo Lloyd’s List, tờ báo của ngành hàng hải, năm nay các chuyên gia ước tính bọn cướp biển Somalia có thể kiếm được hơn 44,5 triệu USD tiền chuộc). Cho nên họ đã đầu tư chất xám, người và của một cách tương xứng.

Thoạt đầu họ tạo điều kiện cho những tên cướp gốc ngư dân đi ăn cướp theo cách thức ăn chia sòng phẳng. Sau đó, sẵn tiền và thế lực, họ lập ra các nhóm “ cướp biển thế kỷ 20” toàn là lính thiện chiến trang bị vũ khí hiện đại từ tiểu liên AK 47 đến súng phóng lựu và phương tiện tối tân như xuồng cao tốc.

Ổ cướp biển lớn nhất ở Somalia, theo tờ Sunday Herald, là bang Puntland nằm dưới quyền quân nổi dậy chống chính phủ liên bang. Tại đây có ít nhất 5 băng cướp, mỗi băng có chừng 1.000 tên, hoạt động ngoài khơi bang Puntland và dần dần chiếm cả vùng vịnh Aden nơi tiếp giáp biển Ấn Độ. Puntland đã tự tuyên bố ly khai khỏi nước Cộng hòa Somalia cách đây 10 năm. Puntland giống như Kurdistan, khu tự trị người Kurd ở Iraq.

Bãi chất thải độc hại

Januna Ali Jama, người phát ngôn của cướp biển bang Puntland, từng phát biểu trên đài BBC: “Chúng tôi không nghĩ rằng đã làm điều gì sai trái. Đất nước chúng tôi đã bị nước ngoài hủy hoại môi trường khi họ đổ chất thải độc hại trên các bờ biển chúng tôi”.

Thật vậy, 300 người dân Puntland từng bị sóng thần năm 2004 giết chết. Hàng ngàn ngôi nhà bị nước cuốn trôi và đồng thời sóng thần cũng làm lộ thiên hàng ngàn tấn chất thải hạt nhân và các loại chất thải độc hại khác mà các tàu nước ngoài đã lén lút chôn tại các bờ biển vắng người hơn chục năm trước. Chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc (UNEP) xác nhận rằng sóng thần đã làm bể các thùng chứa chất thải hạt nhân, hóa chất và y tế gây ô nhiễm trầm trọng, dân tình khổ sở vì mắc nhiều bệnh lạ. Cũng theo UNEP, nhiều công ty châu Âu liên quan đến những vụ xả chất thải độc hại này nhưng do tình hình an ninh và chính trị bất ổn của Somalia cho tới nay chưa ai thống kê được mức độ tác hại của nó.

20 con tin Nga, Ukraine và Latvia, trong đó có một cậu bé 14 tuổi, trên chiếc MV Faina. Ảnh do hải quân Mỹ chụp ngày 3-10

Táo bạo

Trong bối cảnh trên, bọn cướp biển Somalia thường dùng những cớ nói trên để tự biện minh. Rashid Abdi Sheikh, thành viên của nhóm khủng hoảng quốc tế, nhận định: “Thật thú vị khi nghe những tên cướp lập luận y như Shabaab, phong trào thanh niên Hồi giáo, theo đó họ hành động để bảo vệ quyền lợi của Somalia”. Trong khi đó, thật ra lính Shabaab cũng đi ăn cướp để có tiền mua vũ khí và thuê lính đánh thuê ngoại bang.

Cướp biển Somalia có tiền, được tổ chức tốt, trang bị vũ khí hùng hậu và quan trọng hơn, được dân chúng ở hậu phương và các tổ chức chính trị chống Chính phủ Mogadishu ủng hộ. MV Faina là chiếc tàu hàng thứ 62 từ đầu năm đến nay bị cướp. Chúng đang giữ 15 chiếc và 374 con tin đủ mọi quốc tịch trong khi chờ nhận tiền chuộc. Và những vụ cướp bóc vẫn tiếp tục, ngày càng táo bạo hơn.

Cuối tuần qua, bà Jane Campbell, người phát ngôn của hạm đội 5 thuộc hải quân Mỹ, cho biết trong lúc 6 chiếc tàu chiến Mỹ đang bao vây chiếc MV Faina, thì bọn cướp biển đã dùng thuyền cao tốc tấn công 4 chiếc tàu khác trong vòng 24 giờ như chốn không người. Ba vụ diễn ra trong hành lang vịnh Aden, nơi tàu tuần tra quốc tế thường xuyên hoạt động. Nhưng mấy chiếc tàu này thoát nạn nhờ phát hiện sớm và chạy nhanh hơn bọn cướp. Vụ thứ tư cũng thất bại do chiếc thang của bọn cướp quá ngắn, không thể trèo lên boong tàu được.

Một lần nữa cho thấy bọn cướp không hề chùn tay trước sự hiện diện của 6 chiếc tàu chiến của Mỹ và một chiếc khu trục hạm Nga đang trên đường tới Somalia để bảo vệ con tin Nga.