Sống chung với... suyễn

Bệnh suyễn có tính di truyền

Y học gọi bệnh suyễn là hen phế quản, một tình trạng viêm mãn tính của đường dẫn khí gây ra những cơn ho, khò khè, nặng ngực và khó thở tái đi tái lại. Tình trạng viêm này làm cho đường dẫn khí trở nên nhạy cảm, khi gặp những chất như khói thuốc lá, khói xe, bụi, mùi nồng gắt… đường dẫn khí có thể co thắt, lòng ống bị sưng phù, tiết đầy đàm nhớt làm tắc nghẽn đường thở, gây ra cơn suyễn. Cơn suyễn có thể tự qua hay phải dùng thuốc mới hết. Những cơn suyễn có thể nhẹ, có thể nặng nhưng rất nguy hiểm vì có thể gây chết người.

Nguyên nhân gây bệnh suyễn vẫn chưa được biết chính xác, nhưng rõ ràng là suyễn có tính di truyền. Cha mẹ bị suyễn sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh suyễn ở con. Những người có tiền sử bản thân hoặc gia đình bị dị ứng như chàm, nổi mề đay, lác sữa, viêm mũi dị ứng… khi tiếp xúc thường xuyên với các tác nhân kích thích có thể phát bệnh suyễn, nhất là trẻ con.

Để có thể xác định mình có mắc bệnh suyễn hay không, việc đầu tiên là chụp hình phổi để loại trừ lao tiến triển, do tỷ lệ lao ở nước ta vẫn còn cao. Sau đó, bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử và khám lâm sàng. Khâu then chốt để chẩn đoán suyễn là thăm dò chức năng hô hấp bằng máy hô hấp ký, thử thuốc giãn phế quản... Hầu hết các ca suyễn sẽ được chẩn đoán ngay sau 30 phút. Cũng có thể dùng lưu lượng đỉnh kế cơ học hay điện tử có thử thuốc giãn phế quản để chẩn đoán.

 

Lưu ý, không phải lúc nào bệnh suyễn cũng có đầy đủ các triệu chứng như ho, khò khè, nặng ngực và khó thở. Có những bệnh nhân suyễn nhưng chỉ có ho, hoặc khó thở, hoặc chỉ đau thắt ngực. Các dạng suyễn không điển hình này rất khó chẩn đoán nên được gọi là suyễn giấu mặt. Suyễn không chẩn đoán được sẽ làm thời gian chữa trị kéo dài, tốn kém mà không hiệu quả, ảnh hưởng nặng nề lên chất lượng cuộc sống bệnh nhân.

Có thể chữa dứt bệnh suyễn?

Cho đến nay người ta vẫn chưa tìm ra được phương cách chữa dứt bệnh suyễn, nhưng những cơn suyễn có thể ngừa được, triệu chứng có thể cắt được, nên bệnh nhân suyễn vẫn có cuộc sống bình thường nếu được điều trị đúng đắn. Có năm nguyên tắc điều trị suyễn:

Thứ nhất, phân theo đúng độ nặng. Tổ chức Y tế thế giới phân suyễn thành bốn bậc: nhẹ nhất là bậc 1, nặng nhất là bậc 4. Độ nặng của suyễn được dựa trên triệu chứng ban ngày, triệu chứng ban đêm, và kết quả thăm dò chức năng hô hấp.

Thứ hai, bệnh nhân suyễn từ bậc 2 trở lên thì phải dùng thuốc ngừa cơn suyễn. Có một cách rất dễ nhớ là nếu người bệnh có hơn hai cơn ban ngày trong một tuần; hơn hai cơn ban đêm trong tháng; hay hơn hai bình thuốc cắt cơn trong một năm là phải dùng thuốc ngừa cơn. Thuốc ngừa cơn suyễn hiện nay thường được dùng dưới dạng phun thẳng vào đường thở nên rất hiệu quả và an toàn hơn các dạng thuốc và chích. Thuốc không gây nghiện dù dùng nhiều năm. Nếu đã dùng thuốc ngừa cơn suyễn một cách đúng đắn thì hầu hết các bệnh nhân không còn lên cơn nữa. Nên mua thêm một hộp thuốc ngoài hộp đang xài để lúc nào cũng có thuốc dùng liên tục.

Thứ ba, luôn luôn mang theo thuốc cắt cơn để phòng khi lên cơn cấp.

Thứ tư, phải điều trị lâu dài theo yêu cầu của bác sĩ. Nếu tự ý ngưng thuốc khi thấy giảm triệu chứng, bệnh suyễn sẽ tái phát.

Cuối cùng, phải tránh xa các tác nhân kích thích cơn suyễn: khói thuốc lá, khói xe; dầu thơm, thuốc xịt phòng, xịt muỗi; các thức ăn gây dị ứng mà dân gian gọi là “đồ phong” như cá biển (nhất là cá ngừ), thịt bò, trứng, thịt gà; bụi nhà do chứa con mạt nhà; các loại thú có lông như mèo, chó, chuột; côn trùng có mùi hôi như gián... Bia rượu, do có chứa chất bảo quản sulfide, cũng có thể gây cơn suyễn. Còn rất nhiều tác nhân kích thích khác như phấn hoa, các loại thức ăn lên men, gia vị…

Thời tiết thay đổi, cảm cúm cũng là tác nhân gây cơn suyễn. Bệnh nhân nên giữ ấm, uống nước cam chanh, dùng các rau củ đậm màu để tăng sức đề kháng. Tránh xúc động quá mức đặc biệt là ở người già. Các hoạt động gắng sức như chạy nhảy, thể thao, chơi giỡn nhiều ở các cháu bé cũng có thể gây cơn suyễn, có thể ngừa cơn bằng cách phun hai nhát thuốc cắt cơn 20 phút trước khi vận động. Phụ huynh các học sinh bị bệnh suyễn cần báo cho thầy cô giáo, nhất là giáo viên thể dục biết. Các cháu phải được dùng thuốc ngừa cơn nếu cần, luôn luôn mang theo Ventolin để tránh những trường hợp đáng tiếc.

Mỗi bệnh nhân phải nhận biết tác nhân gây cơn suyễn đối với mình để kiêng cữ suốt đời.

Những sai lầm trong điều trị   Sai lầm cần nhắc đến trước hết là tự ý dùng thuốc cắt cơn, dẫn đến việc lạm dụng thuốc này, gây lờn thuốc rất nguy hiểm.   Thuốc cắt cơn có thể làm bạn dễ chịu trong chốc lát, nhưng nhiều khi cơn suyễn vẫn tiếp tục diễn tiến có thể gây tử vong. Nếu phải dùng thuốc cắt cơn mỗi ngày thì phải đến bác sĩ ngay.   Hiện nay việc sử dụng các loại corticoid dạng chích như Kenacort, Dectancyl hoặc dạng uống như Decamethasone, Methylprednisolone, Asmacort kéo dài để điều trị suyễn vẫn còn phổ biến. Các dạng thuốc này tuy hiệu quả nhưng gây nhiều tác dụng phụ như cao huyết áp, tiểu đường, loét dạ dày, cườm mắt, loãng xương, teo cơ, mỏng da, dễ bị chảy máu... nên đã được thay thế bằng corticoid dạng xịt an toàn hơn nhiều – cũng cần lưu ý các dạng thuốc bột trị suyễn không được kiểm định có chứa corticoid. Một sai lầm cũng hay thấy là bệnh nhân tự ý ngưng thuốc khi thấy giảm triệu chứng. Cần lưu ý suyễn là bệnh mãn tính, việc điều trị kéo dài bao lâu là do bác sĩ quyết định, tự ý ngưng thuốc, cơn suyễn chắc chắn trở lại. Bệnh nhân dùng bình xịt thuốc không đúng cách cũng là sai lầm thường gặp. Đối với trẻ con hoặc người già không biết cách sử dụng bình xịt thuốc, nên dùng thêm buồng đệm. Máy phun khí dung chỉ dùng cho những cháu bé dưới hai tuổi hay những cơn cấp mà bệnh nhân không thể tự hút thuốc được, không nên sử dụng thường xuyên nếu đã dùng được bình xịt định liều.