Ứng dụng công nghệ để chống hàng giả

Hàng giả, hàng nhái và sản phẩm kém chất lượng đang được quảng bá tràn lan trên các kênh thông tin, khiến người dùng "sập bẫy". Theo thống kê, năm 2024, các cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý 47.135 vụ vi phạm với trị giá 425 tỉ đồng. Tình trạng này vẫn tiếp tục diễn ra với gần 10.000 vụ bị xử lý trong các tháng đầu năm 2025.

Dễ dàng truy xuất nguồn gốc sản phẩm

Tháng 11 vừa qua, Công an tỉnh Đồng Nai bắt tạm giam Nguyễn Quốc Vũ cùng hai đồng phạm liên quan đến việc sản xuất và tiêu thụ hơn 1.600 chai kem chống nắng giả Hanayuki Sunscreen Body. Trước đó, Công an TP HCM khởi tố Võ Thị Ngọc Ngân (Ngân 98) về hành vi sản xuất, buôn bán thực phẩm giả.

Trong năm 2025, nhiều cá nhân nổi tiếng như Gia đình Hải Sen, Hằng Du Mục, Quang Linh Vlog hay Hoa hậu Thùy Tiên cũng bị xử lý liên quan đến quảng cáo, kinh doanh sản phẩm kém chất lượng, gây hiểu lầm cho người tiêu dùng.

Trước tình hình này, ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm trở thành giải pháp cấp thiết, giúp bảo vệ người tiêu dùng và minh bạch thị trường. Bộ Công an đã triển khai thí điểm hệ thống VNIDCheck trên nền tảng VNeID, cho phép định danh và truy xuất nguồn gốc hóa chất, tiền chất thông qua tem truy xuất chống giả điện tử tích hợp QR Code, được xây dựng bài bản theo chuẩn quốc gia kết hợp với công nghệ blockchain. Người tiêu dùng chỉ cần cài ứng dụng VNeID và quét QR Code để kiểm tra và xác thực nguồn gốc sản phẩm. Bên cạnh đó, Việt Nam đã vận hành Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia từ tháng 10-2024, mở rộng khả năng giám sát và truy xuất dữ liệu sản phẩm trên toàn quốc. Cùng với các nền tảng quốc gia, nhiều doanh nghiệp (DN) công nghệ Việt Nam đã phát triển các giải pháp truy xuất nguồn gốc riêng. Công ty CP Công nghệ Checkee cung cấp giải pháp theo dõi từng đơn vị sản phẩm trong toàn bộ quá trình sản xuất, chế biến và phân phối. Các đơn vị như TraceVerified, VTRACE hay VN Check đã ứng dụng QR Code, IoT (internet vạn vật), AI (trí tuệ nhân tạo) và blockchain (chuỗi khối) để số hóa dữ liệu sản xuất, giám sát chất lượng và bảo đảm tính minh bạch trong các ngành nghề từ nông nghiệp đến thủy sản… Hiện các công cụ như QR Code, NFC hay chip RFID (chip thông minh giúp theo dõi và kiểm tra xuất xứ sản phẩm) ngày càng phổ biến hơn, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra nguồn gốc và thông tin sản phẩm.

Chị Trương Thị Thúy Lan, ngụ tại TP HCM, cho biết để xác minh một bộ mỹ phẩm, chị quét QR Code in trên sản phẩm thì thông tin liên quan sản phẩm như website của công ty bán hàng, thành phần, giá cả, đến ngày và nơi sản xuất đều hiện rõ ràng. Điều này giúp chị quyết định mua hàng nhanh hơn.

Doanh nghiệp còn e dè

Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc đang tạo ra tác động tích cực cho hoạt động quản lý thị trường và xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam. Các hệ thống truy xuất tiên tiến còn góp phần nâng cao uy tín DN, tăng niềm tin của người tiêu dùng và đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe từ các thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn nhiều hạn chế. Theo ông Phạm Văn Quân, Tổng Giám đốc Checkee, không ít DN mới chỉ dừng lại ở việc gắn QR Code hoặc chip điện tử như một hình thức nhận diện, quảng bá. Khi quét mã, người tiêu dùng thường chỉ được dẫn tới website hoặc fanpage, trong khi thông tin về quá trình sản xuất, lưu thông và kiểm định chất lượng chưa được tích hợp đầy đủ. Chi phí đầu tư ban đầu cũng là rào cản lớn, đặc biệt với các DN nhỏ và vừa. Ông Lưu Mạnh Hùng, giám đốc một công ty dệt nhuộm tại TP HCM, cho hay để xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ từ khâu đầu vào đến thành phẩm, DN phải chi một số tiền không nhỏ. Ngoài ra, hạ tầng công nghệ, bảo mật, chuẩn hóa dữ liệu và nhân lực chuyên môn cao cũng khiến nhiều DN e dè.

Về mặt công nghệ, bà Lê Ngọc Mỹ Tiên, đồng sáng lập kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP BlockchainWork, cho rằng blockchain là giải pháp tiềm năng nhờ tính minh bạch và bất biến của dữ liệu. Mỗi công đoạn trong chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu đầu vào, sản xuất, vận chuyển đến phân phối, đều có thể được ghi nhận và ký số trên nền tảng này. Khi sản phẩm hoàn thiện, một mã định danh sẽ được gắn trên bao bì, cho phép người tiêu dùng và cơ quan quản lý truy xuất toàn bộ lịch sử sản phẩm với độ tin cậy cao. "Dù vậy, ứng dụng blockchain vẫn gặp khó do thiếu sự đồng bộ giữa các chủ thể trong chuỗi cung ứng, trong khi chi phí vận hành còn cao" - bà Tiên cho biết.

Các chuyên gia khuyến nghị DN cần xác định rõ bài toán kinh doanh, phân loại sản phẩm theo mức độ rủi ro để lựa chọn mô hình truy xuất phù hợp, tránh đầu tư dàn trải. Ngoài ra, nên cân nhắc sử dụng chip RFID hoặc QR Code biến đổi để tăng tính bảo mật, tránh tình trạng dữ liệu bị làm giả. Đối với các DN lớn, blockchain có thể trở thành tiêu chuẩn bắt buộc cho đối tác và nhà cung cấp, tạo hệ sinh thái minh bạch, thống nhất từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm tới tay người tiêu dùng.