Sân khấu tìm đường bứt phá

Cảnh trong vở kịch Nguyễn Du với Kiều gây nhiều tranh cãi. Ảnh: Đ. Hiền

Thành công ít, sóng gió nhiều

Lan Hương thừa nhận: Mười năm gây dựng và phát triển đoàn kịch hình thể, với chị, thành công cũng có mà sóng gió cũng nhiều. Mang kịch hình thể về Việt Nam vào đúng thời điểm sân khấu phía Bắc đang chững lại và đi xuống nhưng đoàn kịch của chị, với thế mạnh là có thể khai thác chiều sâu của nhân vật, đã truyền tải tới người xem những triết lý trong cuộc sống, khơi gợi trí tưởng tượng phong phú, đa chiều của khán giả qua ngôn ngữ cơ thể. Tuy nhiên, những gì có được không nhiều. Lần đầu đưa kịch hình thể đến với công chúng năm 2005, vở Nhật nguyệt thực không bán được vé nào, chỉ dùng để diễn ngoại giao. Những vở diễn sau đó, Từ một ngã tư, Bến vỹ tình yêu nhận được nhiều lời khen nhưng vẫn không bán được vé, chỉ có Tâm linh Việt là bán vé được 10 buổi diễn. Đến thời điểm này và chắc chắn còn lâu nữa, kịch hình thể vẫn là một loại thử nghiệm chưa có nhiều người xem.

Đã có cả một liên hoan sân khấu thể nghiệm được tổ chức nhưng rồi các vở thử nghiệm của liên hoan này cũng mãi mãi được cất kho. Cuộc chơi quả là tốn kém khi nhiều ngôn ngữ thể nghiệm đưa vào vở diễn, công chúng không cảm nhận được hay nói như lời của NSND Phạm Thị Thành: “Cách dàn dựng tuy có mới nhưng lại vượt quá sức suy tưởng của người xem, khiến câu chuyện kịch đáng lý ra nhẹ nhàng, đơn giản thì lại quá phức tạp, cầu kỳ đến khó hiểu”.

Với sân khấu cải lương, hai tác phẩm thể nghiệm lớn của Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang: Kim Vân Kiều và Chiếc áo Thiên Nga (đạo diễn: NSƯT Hoa Hạ) đã tạo sự chú ý của dư luận. Hai vở diễn này được dàn dựng thử nghiệm trên sân khấu quảng trường, cho dàn nhạc cải lương lần đầu tiên giao thoa với dàn nhạc giao hưởng thính phòng. Ca sĩ nhạc nhẹ, ca sĩ opera, diễn viên xiếc, võ sinh lần đầu biểu diễn chung sân khấu với nghệ sĩ cải lương. Việc thử nghiệm này có tham vọng tạo cho sân khấu cải lương hướng đi mới về cách trình diễn thu hút công chúng. Và thành tựu đạt được là cả 2 vở diễn thu hút đông khán giả đến xem. NSƯT - đạo diễn Hoa Hạ cho biết: “Mục đích của 2 lần thử nghiệm đó đã mở ra cho chúng tôi nhận định: Vở diễn cải lương có được sự thể hiện hoành tráng không chỉ vì dựng trong không gian sân khấu quảng trường mà vấn đề quan trọng hơn là dung hòa tất cả hình thức biểu diễn từ các lĩnh vực nghệ thuật khác nhằm thỏa mãn nhu cầu đổi mới của khán giả khi đến xem vở diễn. Tuy nhiên, lực bất tòng tâm, vở thứ ba mang tên Hoàng đế Quang Trung dự định triển khai vào năm ngoái vấp phải vấn đề kinh phí đầu tư lớn. Theo tôi, sân khấu cải lương phải liên tục được thử nghiệm, dung nạp nhiều cái mới nhằm tìm ra một hướng đi thích hợp”.

Có một thời như thế

Không ít lần, những dự án thử nghiệm tâm huyết của sân khấu đã được thắp lên nhưng rồi chìm vào quên lãng. Sự ra đời của CLB Sân khấu Thể nghiệm thuộc Hội Sân khấu TPHCM tại số 5B Võ Văn Tần (tiền thân của Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ TPHCM hiện nay) vào những năm 1990 đã khẳng định một xu thế đổi mới trong cách dàn dựng và biểu diễn. Thời đó, có 27 vở kịch Việt Nam và 21 vở kịch nước ngoài với nhiệm vụ thể nghiệm đã được công diễn.

Biến khán phòng thành sàn diễn, nơi chỉ sử dụng giọng thoại mộc của nghệ sĩ, không cần âm thanh điện tử, những vở diễn được dàn dựng ở đây đạt đến giá trị thể nghiệm cao, nâng bước tiến về thành tựu của sân khấu nhỏ để từ đó hoạch định tiêu chuẩn thể nghiệm đã được giới chuyên môn đánh giá cao, qua các vở: Dư luận quần chúng, Đi tìm những gì đã mất, Dạ cổ hoài lang, Chuyện lạ, Giấc mộng kê vàng, Ngôi nhà không có đàn ông, Lôi Vũ… Sự thử nghiệm dành cho sân khấu không chỉ được chú trọng ở hình thức dàn dựng, biểu diễn mà còn xoáy sâu vào nội dung, tư tưởng kịch bản. Với cách dàn dựng mang tính đột phá về mặt không gian, thời gian, lôi cuốn khán giả vào cuộc đã thực sự tạo sự thăng hoa trong hoạt động thử nghiệm ở giai đoạn đầu hình thành của CLB Sân khấu Thể nghiệm 5B Võ Văn Tần. Kết quả đạt được từ việc thử nghiệm tại đây đã chứng minh một tiềm năng rất lớn của đội ngũ những người làm sân khấu ở TPHCM lúc bấy giờ. Đồng thời, hình thành một phong cách dựng kịch mới, rất riêng của TPHCM. Chỉ tiếc rằng nhiều năm qua, địa chỉ này không còn là nơi tiếp tục sự nghiệp thử nghiệm như thuở ban đầu, trước áp lực của cơ chế thị trường và sự cạnh tranh của nhiều sân khấu kịch xã hội hóa ra đời sau đó. 

Ông Lê Duy Hạnh, Chủ tịch Hội Sân khấu TPHCM, cho rằng: “Con đường khai phá cái mới bao giờ cũng chông gai muốn vượt qua đòi hỏi người làm nghệ thuật hôm nay phải thật sự tâm huyết và bản lĩnh”.