Đừng hoài đổ lỗi

Mấy năm gần đây, các tiệm sách ưa bày những cuốn dạy con kiểu Nhật, kiểu Do Thái, kiểu Mỹ… Các sách ấy viết: Một trong những việc quan trọng đầu tiên cha mẹ cần dạy con trẻ là khả năng độc lập và thói quen tự chịu trách nhiệm.

Từ cách nghĩ mà ra

Trong sách dạy con của người Mỹ, Pháp, Nhật Bản..., họ cùng thống nhất rằng nếu đứa trẻ bị vấp ngã, hãy khuyến khích trẻ tự đứng lên. Còn ở Việt Nam, không ít gia đình, nếu em bé ngã, bà bảo: "Ôi thương, bà đánh chừa cái đất này làm em ngã"; mẹ ôm choàng bảo: "Ôi mẹ thương, em có làm sao không?" rồi mắng cô giúp việc trông em thế nào mà để em ngã. Lẽ đó, nhiều trẻ chưa bao giờ có ý thức rằng việc mình làm, mình phải tự chịu trách nhiệm, bởi vì "Em còn bé, em có biết gì đâu nào".

Đến tiểu học, em bé bị bạn bắt nạt, tuần bảy buổi đến bốn buổi về nhà thâm tím, thì không ít bà mẹ sẽ rủa bạn của bé, sau đó đến gặp cô giáo, gặp mẹ của cậu bạn bạo lực, và tiện thể gặp luôn cả cậu ta răn đe, tuyệt đối không hề ngạc nhiên rằng tại sao cả lớp có 50 đứa mà nó chỉ nhè mỗi con mình bắt nạt chứ không phải những đứa còn lại, dù con mình về chiều cao và cân nặng còn to hơn những trẻ khác. Nếu không tìm ra căn nguyên để hướng dẫn con kỹ năng đối mặt với những bóng ma học đường thì e rằng dẹp thằng nhóc này lại nảy nòi thằng nhóc khác bắt nạt.

Nếu em bé học không tốt, sẽ có người mẹ nghĩ phần lớn là do cô giáo (nên sẽ mang cân cam đến nhà cô). Nếu học trò học không tốt, sẽ có cô giáo nghĩ là do học trò dốt chứ không do mình. Lúc này, thầy hiệu trưởng ở giữa dàn xếp bằng việc đưa thông điệp làm thế nào thì làm, đừng để trường mang tiếng.

Con lên cấp ba, nhỡ sinh chơi bời, sẽ có phụ huynh bảo là do con bị bạn bè lôi kéo. Tôi có ông anh hơn 50 tuổi đi nhậu về khuya, mẹ vợ còn bảo con gái "Gọi mấy cái thằng bạn nó mắng cho trận, chỉ toàn rủ rê thôi".

Con lớn lên có gia đình, vợ chồng cãi nhau trăm trận mà nhất định không trận nào phân thắng bại vì không ai có lỗi thì sao ra kết quả được. Không ai có lỗi làm sao xin lỗi.

Sống với nhau một thời gian, xuất hiện "người thứ ba" chen vào, vợ (hoặc khối ông chồng cũng theo cách này) thậm chí còn không cho chồng/vợ biết là mình phát hiện ra, bí mật đi gặp tình địch để làm cho ra nhẽ, bởi vì vợ/ chồng ta là vô can trong chuyện này, lỗi là do nó quyến rũ, không có nó ta đã trùng phùng hạnh phúc. Kỷ lục có những chị dành cả cuộc đời để đi gặp cả thảy gần chục người đàn bà của chồng lận. Dàn xếp chưa xong vụ này đã phải lo sang vụ khác…

Nên dễ hiểu tại sao người ta gặp chuyện là sẽ đổ lỗi cho hết thảy người xung quanh. Hết đổ cho người thì đổ cho thời tiết, đổ cho số phận, đổ cho thiên không thời, địa không lợi, nhân không hòa. Mà quên mất rằng ngay cả khi bạn cảm thấy chính bạn không có lỗi gì đi nữa vì lỗi gây ra hoàn toàn do thằng cộng sự dở hơi của bạn thì lỗi lớn nhất vẫn chính là bạn, vì chẳng ai khác ngoài bạn đi lựa chọn kẻ không ra gì đó làm cộng sự; bạn tự chọn họ chứ có thế lực nào cưỡng ép bạn làm chuyện đó đâu.

Lắm ông "quan" khi ra tòa đều đổ lỗi cho năng lực của mình yếu kém nên mới dẫn đến "gây hậu quả nghiêm trọng". Biết năng lực yếu kém thì đừng làm "quan". Việc xảy ra "động trời" cũng không thấy ông quan đầu ngành nào đứng ra xin lỗi.

Lâu lắm rồi tôi không nghe thấy ai xin lỗi, đến học trò của tôi đi học không chịu làm bài thì "do bị mất vở", "do hôm qua nghỉ học nên không biết". Trò mà đến muộn thì nhất định là do lỗi của giao thông, lỗi của cái xe chất lượng tệ hại nên hay hỏng dọc đường, hay do mấy cây xăng được đặt ở vị trí rất kém thông minh.

Người luôn đổ lỗi khó thành công

Có bận tôi đi dự buổi nói chuyện của tiến sĩ tâm lý học lừng danh Menis Yousry, tác giả cuốn "Tìm lại chính mình", ông nói rằng: "Những người luôn đổ lỗi cho người khác là những người không bao giờ thành công, bởi bạn sẽ không thể biết được mình thất bại ở điểm gì để lần sau còn rút kinh nghiệm".

Adam Khoo, một trong những sinh viên tài năng nhất thế kỷ, cũng cùng quan điểm: "Người thành công luôn là người chủ động, trong khi kẻ thất bại thì không. Người thành công luôn chịu trách nhiệm cho bất cứ chuyện gì xảy ra trong cuộc sống của họ. Họ tin rằng cho dù xảy ra chuyện gì đi chăng nữa, họ là một phần nguyên nhân gây ra nó. Nhận trách nhiệm về bản thân có một sức mạnh tiềm ẩn vô cùng to lớn. Bởi vì nếu bạn tin rằng bạn là nguyên do của mọi thất bại, bạn sẽ có khả năng thay đổi và cải thiện mọi chuyện. Nói một cách đơn giản, bạn làm chủ cuộc sống của chính bạn".

Và đại sư Ajahn Brahm khi viết "Mở cửa trái tim" đã rất hài hước: "Việc đổ lỗi cho ai đó có thể khiến bạn thấy thỏa mãn khi sự việc diễn ra không như ý, nhưng điều đó hiếm khi giải quyết được vấn đề, giống như một người ngứa mông mà lại đi gãi đầu thì làm sao hết ngứa?".