Nghệ sĩ thương tiếc nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo

Nhạc sư Vĩnh Bảo cùng NSƯT Văn Hai, NSƯT-TS. Hải Phượng trong buổi đờn ca Tài tử tại tư gia đường của nhạc sư ở TP HCM - Ảnh:Thu Anh

Do tuổi cao sức yếu, nhạc sư đã qua đời ở tuổi 104 tại TP Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp ngày 7-1.

Tiến sĩ Lịch sử văn hóa Lê Hồng Phước (Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP HCM) cho hay nhạc sư gắn bó với cổ nhạc gần trọn trăm năm. Ông trải nghiệm đầy đủ những thịnh suy của đờn ca tài tử Nam Bộ và nghệ thuật cải lương từ thuở mới hình thành.

Nhạc sư là bạn thân của những cây đại thụ trong làng âm nhạc và nghiên cứu văn hóa Việt Nam như Giáo sư Trần Văn Khê, nhạc sư Phạm Duy, Giáo sư Tô Vũ, Học giả Vương Hồng Sển... Ông cũng là bạn cùng thời của nhiều nhạc sư trứ danh: Sáu Tửng, Tư Huyện, Chín Trích, Năm Cơ, Bảy Bá, Văn Vĩ…

Nhạc sư Vĩnh Bảo đã tỉ mỉ ghi chép được danh sách trên 200 nhạc sĩ cổ nhạc Nam Bộ mà ông từng tiếp xúc từ năm 1925.

Nhạc sư Vĩnh Bảo bên cây đàn tranh do chính ông chế tạo - Ảnh: Tiến sĩ Lê Hồng Phước

Theo tiến sĩ Lê Hồng Phước, thế hệ ngày nay nếu muốn trực tiếp thưởng thức cái đặc sắc của cổ nhạc miền Nam của thời kỳ đầu thì đến với nhạc sư Vĩnh Bảo. Giáo sư Trần Văn Khê xem nhạc sư Vĩnh Bảo là "hậu tổ" của Đờn ca Tài tử Nam Bộ.

Năm 2018, nhạc sư tặng toàn bộ tài liệu ông sưu tầm, biên soạn hơn 90 năm cho tỉnh Đồng Tháp và trở về sống những ngày cuối đời tại quê hương. Hơn 100 tuổi nhưng nhạc sư vẫn miệt mài giảng dạy cổ nhạc trực tiếp hoặc qua Internet, đón tiếp nhiều nhà nghiên cứu văn hóa và âm nhạc, đờn ca với các thế hệ tiếp nối như nghệ sĩ Hà Mỹ Xuân, NSƯT Văn Hai, NSƯT-Tiến sĩ Hải Phượng…

Lễ mừng thọ Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo do tỉnh Đồng Tháp tổ chức

"Như vậy, tính từ khi bắt đầu học đờn cho đến ngày tạ thế, trong làng cổ nhạc miền Nam, nhạc sư là người chơi nhạc có tuổi nghề cao nhất. Các nhạc sư thuộc thế hệ khởi đầu của cải lương đều đã về với tổ nghiệp từ lâu và nhạc sư Vĩnh Bảo là nhân chứng sống duy nhất của giai đoạn lịch sử này ở đầu thế kỉ 21" – Tiến sĩ Lê Hồng Phước nói.

NSND Ngọc Giàu cho rằng nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo là nghệ nhân đóng đàn nổi tiếng từ hơn nửa thế kỷ, người cải tiến đàn tranh thành công, diễn giả âm nhạc tầm vóc quốc tế bằng nhiều ngôn ngữ.

Với NSND Kim Cương, nhạc sư là người có đóng góp lớn trong hồ sơ Đờn ca Tài tử Nam Bộ trình UNESCO để được ghi tên vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. "Nhạc sư là một trường hợp hi hữu trong làng cổ nhạc miền Nam. Năm 2018, tỉnh Đồng Tháp đã lập một Nhà lưu niệm trưng bày về cuộc đời và sự nghiệp của Nhạc sư tại Bảo tàng Đồng Tháp. Đây là địa chỉ về nguồn cho các thế hệ yêu cổ nhạc và là nơi cung cấp nhiều tài liệu có giá trị cho giới nghiên cứu cổ nhạc" – NSND Kim Cương cho biết.

Tiến sĩ Lê Hồng Phước và nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo tại lễ mừng thọ do tỉnh Đồng Tháp tổ chức ngày 18-8-2018

NSƯT nhạc sĩ Văn Hai đã xúc động nói rằng nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo đã chơi đàn và dạy đàn đến hơi thở cuối cùng. "Ngay cả khi nằm trên giường bệnh, nhạc sư vẫn nói chuyện và gởi gắm về cổ nhạc miền Nam. Tầm ảnh hưởng của nhạc sư không chỉ đối với dân trong nghề nhạc, bởi trong vô số học trò của nhạc sư có rất nhiều người không sống bằng nghề liên quan đến âm nhạc".

Nhạc sư đã ra đi theo quy luật tạo hóa nhưng tiếng đờn gói trọn trăm năm của ông sẽ mãi ngân vang trong lòng người mộ điệu Đờn ca Tài tử Nam Bộ – Nghệ thuật cải lương Nam Bộ. Tiến sĩ Lê Hồng Phước đã viết bài thơ tri ân cuộc đời của nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo:

"Ấp ủ tâm tư ngót trăm năm

Nhấn phím nhói tim nỗi thăng trầm

So dây sắp chữ nương hồn nhạc

Tấu khúc tình đời mội chữ TÂM".

Nhạc sư Vĩnh Bảo sinh ngày 19-8-1918 tại làng Mỹ Trà, quận Cao Lãnh, tỉnh Sa Đéc (nay là tỉnh Đồng Tháp), trong một gia đình nho học.

Cụ thân sinh tên Nguyễn Hàm Ninh vốn là địa chủ, mê hát bội và là dân chơi cổ nhạc sành điệu nên nhạc sư Vĩnh Bảo tiếp cận với cổ nhạc khá sớm.

Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo

Nhạc sư bắt đầu học đàn từ 5 tuổi. Năm 12 tuổi, ông có thể chơi đàn Kìm, Tranh, Cò, Gáo và Độc Huyền. Ở tuổi 20, cái tên Vĩnh Bảo đã đứng cùng với các nhạc sĩ cổ nhạc trứ danh lúc bấy giờ. Năm 1938, Cô Ba Thiệt (chị Cô Năm Cần Thơ) ca vọng cổ nhịp 16 thu đĩa Béka với tiếng đờn Vĩnh Bảo, Năm Nghĩa, Ba Cân.

Nhạc sư thuộc thế hệ sáng lập của Trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn (Nhạc viện TP HCM). Trong thời gian giảng dạy tại nhạc viện, Nhạc sư đã sáng tạo ra lối kí âm riêng cho cổ nhạc Nam Bộ để tránh quá lệ thuộc vào cách kí âm của phương Tây.

Không gian văn hóa âm nhạc lưu giữ những tài liệu quý của nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo tại TP Cao Lãnh, Đồng Tháp

Từ năm 1955, Nhạc sư bắt đầu nghiên cứu cải tiến đàn tranh 16 dây truyền thống và thành công đóng những cây đàn tranh 17, 19 rồi 21 dây. Đàn tranh của nhạc sư Vĩnh Bảo có nhiều điểm khác biệt so với đàn tranh truyền thống: âm vực rộng hơn, tiếng đàn vang hơn, sự tiện lợi khi chơi cổ nhạc miền Nam cũng nhiều hơn.

Năm 1969, ông thực hiện bộ đĩa cổ nhạc miền Nam (thường gọi là băng Nam Bình) với các nhạc sư lừng danh. Đây là một trong những tác phẩm kinh điển về đờn cổ nhạc miền Nam cho các thế hệ nhạc sĩ nghiên cứu và học tập.

Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo

Năm 1971, Nhạc sư sang Mỹ dạy âm nhạc Việt Nam cùng với Giáo sư Trần Văn Khê và Nhạc sư Phạm Duy.

Năm 1972, Nhạc sư sang Pháp, cùng với Giáo sư Trần Văn Khê thu cổ nhạc Nam Bộ cho UNESCO và Đài phát thanh Pháp (Radio France).

Năm 2002, Radio France cử người đến TP HCM mời Nhạc sư đờn thu âm cổ nhạc Nam Bộ trong bộ đĩa "Vinh Bao et Ensemble".